Թվային անվտանգությունը կորոնավիրուսի եւ կարանտինի օրերին

Արդյո՞ք կորոնավիրուսը ավելացնում է կիբեր֊վտանգները։ Իսկ բուն կարանտինը լրացուցիչ սպառնալիքների աղբյուր դարձե՞լ է։ Երկու հարցն էլ ունեն դրական պատասխան։ Հերթով դիտարկեն հիմնական մարտահրավերները եւ դրանց դիմակայելու հնարավորությունները։

Մի քանի կարեւոր հանգամանք գոյություն ունի, որոնք ավելացրել են թվային վտանգները․

ա․ Կարանտինի պատճառով դպրոցականները անցել են օնլայն։ Շատ երեխաների համար ցանցը բացառապես անծանոթ էր մին այս պահը, հատկապես կրթսեր դասարանների։ Եվ երեխաների եւ իրենց ծնողների մեծամասնությունը իրազեկ չեն հիմնական անչափահասների թվային անվտանգության սկզբուքներից

բ․ Մարդիկ ստիպված են անցնել էլեկտրոնային առեւտրի եւ օնլայն ծառայությունների։ Ինչը գնալով ավելացնում է հնարավոր հարձակումները, քանի որ շատերը նման փորձ չունեն, քանի որ Հայաստանոմ էլեկտրոնային առեւտուրը ամենազարգացած ճյուղերից չէր

գ․ Ընդհանուր առմամբ մարդիկ ավելի երկար ժամանակ են մնում ցանցում, ավելի շատ են օգտվում զանազան կայքերից եւ ծառայություններինց, ինչը զուտ վիճակագրորեն շատացնում է վտանգների քանակը։

Այս պահին կիբեր-հանցագործները ակտիվացել են, քանի որ իրենց համար երկու կարեւոր հանգամանք գոյություն ունի․

ա․ Ինտերնետում են հայտնվել մեծ քանակի մարդիկ, որոնք շատ քիչ փորձ ունեն ցանցից օգտվելու
բ․ Ընդհանուր ծանր էմոցիոնալ, տնտեսական, հասարակական մթնոլորտը ավելի խոցելի է դարձնում մարդկանց

Բացի դրանից, այս պահին նաեւ Հայաստանի դեմ են ակտիվացել Ադրբեջանի հաքերային խմբերը, ինչպես նաեւ հատուկ ծառայությունները, որոնք փորձում են սոցցանցերում խուճապ սերմանել՝ օգտվելով հայաստանցիների կոտրած ֆեյսբուքյան հաշիվներից, որոնց միջոցով ապատեղեկատվություն են տարածում։

Հիմնական տարածվող խաբեությունները
Ինտերնետային խաբեությունները Հայաստանում գնալով ավելի են տարածվում։ Եվ վերջին ժամանակները բացասական տենդենցն այն է, որ դրանք հայաֆիկացվում են, օգտագոծվում է հայկական կամ հայաստանյան բովանդակություն, կիրառվում են ավելի ու ավելի լավ հայերենով գրված տեքստեր։

Այսօր ամենատարածվածը՝ դա շահումներն են։ Ամեն տիպի եւ տեսակի։ Ամենատարածվողը դա հայ հայտնիների անունից տարածվող առաջարկն է գրել, օրինակ, ազգանունի առաջին տառը եւ դրա դիմաց ստանալ աստղաբաշխական գումարներ։ Հանդիպում են կեղծ Քիմ Քարդաշյանը, Հներիկ Մխիթարյանը, Սիրուշոն, Սերժ Թանկյանը, Շերը, Ջիգարխանյանը եւ այլն։

  

Ահա մի քանի օրինակ, ինչպես նաեւ հետագա շփման մեսենջերով, եթե մարդ մեկնաբանում է նմանատիպ գրառում



Մարդուն առաջարկվում է ստանալ գումարը՝ բնականաբար, տրամադրելով բանկային քարտի տվյալները։

ՈՒՂԻՂ ԵԹԵՐՆԵՐԻ ՀԵՂԱՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆԸ (ինչպես ձևափոխվեց տեղեկատվական դաշտը)

ՀՀ-ում թավշյա հեղափոխության ընթացքում սոցիալական մեդիաներն ունեցան ամենակարևոր դերերից մեկը։ Հիմնական հաղորդակցամիջոցը ավանդական ԶԼՄ-ից տեղափոխվեց դեպի նորագույն տեխնոլոգիաներ, ուղիղ եթերներ սոցիալական հարթակներում։ Նույնիսկ օնլայն լրատվականներն այդքան մեծ ազդեցություն չունեցան տվյալ ժամանակահատվածում։

Բնականաբար, Հայաստանի թիվ 1 սոցիալական ցանցը՝ Ֆեյսբուքը, որն ունի ամենամեծ լսարանը, ամենահիմնական հարթակն էր, որտեղ ծավալվում էին քննարկումները և տարածվում էին նյութերը։ Ավելին, վերջին ամսվա ընթացքում հայաստանյան Ֆեյսբուքի լսարանը մոտ 10% աճ ունեցավ․ 1 մլն 100 հազ. ակտիվ օգտատերից մինչև 1 մլն 200 հազ. ակտիվ օգտատեր1։

Ինչպես հետևում է, օրինակ, հոդվածի հեղինակի Թվիթերի հաշվի (https://twitter.com/Kornelij) այցելությունների դինամիկայից, ապրիլի 15-ից հետո նկատվում է գրառումների դիտումների կտրուկ աճ (տե՛ս Նկար 1).

Գերակտիվ էր նաև Ինստագրամը։ Այստեղ լսարանը հասնում է ֆեյսբուքյան լսարանի կեսին․ 560 հազ. ակտիվ օգտատեր։ Սակայն այս լսարանն ավելի երիտասարդ է, մոտ 80%-ը կազմում են մինչև 35 տարեկան երիտասարդները։

Կտրուկ ավելացել էր նաև Թվիթերի լսարանը. սոցցանցի յուրահատկություններից մեկն այն է, որ հարթակն ավելի բաց է որոնումների համար, և ընթերցողների զգալի մասն արտասահմանցիներ են, որոնց հետաքրքրում է Հայաստանի ներքաղական կյանքը (տե՛ս Նկար 1, 2):

Սակայն ամենահեղափոխականը տեղեկատվական հոսքերում ուղիղ եթերների գերակշռումն էր։ Հիմնական լսարանը միտված էր օգտվելու Ֆեյսբուքի և Յութուբի ուղիղ եթերներից։

Որպես հետևանք՝ ինտերնետ կապը ծայրահեղ ծանրաբեռնված է աշխատել, սպառումը, ըստ պրովայդերների, գերազանցել է բնական վիճակի 300%-ը․ «Թրաֆիկի ծավալների նման կտրուկ աճին տեխնիկապես որևէ ցանց պատրաստ չէ։ Սովորաբար ցանցի և կապուղիների պլանավորումը կատարվում է թրաֆիկի օրինաչափ ծավալներից մոտ 20-30% ավելի ռեզերվային թողունակությունն ապահովելու հաշվարկով։ Իսկ վերջին օրերին թրաֆիկի պահանջարկն ավելացել է ոչ թե 20, 30 կամ 50, այլ միջինը մոտ 300%-ով»2։

Հիմնական լրատվամիջոցները, որոնք իրականացրել են ուղիղ եթերներ ապրիլ-մայիսի ընթացքում, իրենց ողջ պատմության մեջ ամենադիտված տեանյութերն են արձանագրել այդ ժամանակահատվածում (տե՛ս Նկար 3-5).

Ինչ վերաբերում է ֆեյսբուքյան ուղիղ եթերներին, ապա այս գործիքն օգտագործվում էր բազմաթիվ քաղաքացիների կողմից։ Իհարկե, ամենաազդեցիկ ֆեյսբուքյան էջն այս ընթացքում Նիկոլ Փաշինյանինն էր (տե՛ս Նկար 6):

Ավելին, Փաշինյանի ուղիղ եթերները ռեկորդային դիտումներ էին գրանցում Հայաստանի համար։ Նորանշանակ վարչապետի ուղիղ եթերը Բաղրամյան 26-ից դիտվել է մեկ միլիոն անգամ, ինչը հայաստանյան Ֆեյսբուքի հատվածի համար աննախադեպ է (տե՛ս Նկար 7):

Թավշյա հեղափոխությունը նոր ձևաչափեր ստեղծեց Հայաստանի սոցիալական մեդիաների, ինչպես նաև ընդհանուր տեղեկատվական դաշտում, ինչի հետևանքներն ավելի ցայտուն կերևան մոտ ապագայում, երբ նոր մոտեցումները դառնան առօրեական։

1 Ֆեյսբուքի գովազդային հարթակի տրամադրած տվյալներն են։

2 Հայաստանում ապրիլի 13-ից արձանագրվել է ինտերնետային թրաֆիկի սպառման կտրուկ աճ, https://www.azatutyun.am/a/29206587.html

Mobile users number in Armenia - 2016 3Q data

Mobile users number in Armenia in 3Q of 2016 (compared with 2016 2Q data) 


 3486480   - the number increased by 52 084 since 2016 2Q (penetration ~ 120%)


Distribution by mobile operators (and changes since 2014 4Q):

• Vivacell - 2 112 606  (+28 444)
• Beeline -   890 507   (+26 945)
• Ucom  -  483 367   (-3 305)

The number of mobile users using internet from phone is 1 891 078 (+ 229 132)

Distribution by mobile operators (and changes since 2016 2Q):

• Vivacell - 1 259 602    (+200 524)
• Armentel/Beeline - 365 042   (+27 147) 
• Ucom -   266 434  ( +1 461)

More about internet penetration in mobile in 2016 is here

Mobile users number in Armenia - 2016 data

Mobile users number in Armenia in 2Q of 2016 (compared with 2014 4Q data) 


 3 434 396   - the number increased by 10 160 since 2014 4Q (penetration ~ 120%)


Distribution by mobile operators (and changes since 2014 4Q):

• Vivacell - 2 084 162     (-61 304)
• Beeline -    863 562  (+86 384)
• Ucom (former Orange) -   486 672   (-14 920)

The number of mobile users using internet from phone is 1 661 946

Distribution by mobile operators (and changes since 2014 4 Q):

• Vivacell - 1 059 078    (+6 680)
• Armentel/Beeline - 337 895  (+22 957)
• Ucom -  264973    ( +9 592)

More about internet penetration in mobile in 2016 is here

Copy:     Armenia  mobile  subscribers         
Create pie charts

Ինչպես չդառնալ զոմբի. Barcamp Yerevan 2016

Իմ ներկայացումը Barcamp Yerevan 2016֊ում․ "Ինչպես չդառնալ զոմբի"․





Սա էլ սլայդերը

Barcamp Yerevan: Ինչպես չդառնալ զոմբի from Samvel Martirosyan

Broadband Internet in South Caucasus: Armenia, Azerbaijan, Georgia

Fixed broadband subscription per 100 capita 

• Armenia 9.1 
• Azerbaijan 19.8
• Georgia 12.2

Mobile broadband subscription per 100 capita 

• Armenia 34.2
• Azerbaijan 46.8
• Georgia 21.8

% of households with internet

• Armenia 46.6
• Azerbaijan  54.6
• Georgia 41

From <The State of Broadband 2015> ITU report

Ej.ru and bet365.com blocked by Russian Roskomnadzor in Armenia

For some users of Armenian ISP Beeline Ej.ru (Russian oppositional media) and bet365.com, which are blocked in Russia by Roskomnadzor, also non accessible in Armenia.

There were several reports before ֊ 1 ,  2 ,  3 , 4. But its the first time when regular media site is blocked in Armenia.

UPDATE. Problem is fixed

Հայտնաբերվել են ՌԴ֊ի կողմից արգելափակվող կայքեր

Several sites were blocked in Armenia by Russian Beelline provider: sites are blocked in Russia by court. This case is violating Armenian laws and net neutrality.

Armenian Beeline as a responce started work for unblocking sites.

UPDATE. (13.05) Issue solved by local Beeline

Կրկին Հայաստանի տարածքում մի քանի կայք սկսել են արգելափակվել Ռուսաստանի կապ մատակարարողի, ՌԴ֊ի Բիլայնի կողմից։ Ինչը սպառողների իրավունքների, Հայաստանի սուվերենիտետի, ինչպես նաեւ ցանցային նեյտրալիտետի խախտում է։

Հայաստանյան Բիլայնը, տեղեկացվելուց հետո, քայլեր ձեռնարկեց ապաարգելափակելու ուղղությամբ

«Հայաստան»֊ը փնտրող մեքենաներում ապրիլի ամսին

Ապրիլին "Armenia" բառի փնտրվելը Գուգլում հասավ իր պատմական մաքսիմումին

Google Trends data

Թվային ցուցանիշով խոսքը գնում էմոտ երեք անգամ աճի մասին

Google Adword planer data

Մյուս կողմից ռուսալեզու օգտատերերը ավելի ծանոթ են Հայաստանին եւ այս ապրիլը աննախադեպ չի եղել։ Սակայն կտրուկ աճ է նկատվել հունվարին՝ Գյումրիի սպանություններից հետո

Yandex Wordstat data

Mobile users number in Armenia - 2014 data

Mobile users number in Armenia in 4Q of 2014 (compared with 2014 2Q data) 


3 424 236    - the number increased by 75437 since 2014 2Q (penetration ~ 120%)


Distribution by mobile operators (and changes since 1Q):

• Vivacell - 2 145 466   (+23 635)
• Beeline -    777 178  (+58 224)
• Orange -   501592  (-6 422)

The number of mobile users using internet from phone is about 1.56 million

Distribution by mobile operators (and changes since 2 Q):

• Vivacell - 1 052 398   (+46 894)
• Armentel/Beeline - 314 938    (+13 217)
• Orange -  255 381    ( +1 062)

More about internet penetration in mobile is here
From mobile operators public data

    Armenia  mobile  subscribers          | Create infographics

Internet usage in Armenia - 2014 4Q data stats

Internet consumption in Armenia, data from 2014 4Q.

All data from 3 mobile operators and all bigest ISPs.  (Data compared with  2013 4Q )։

General data:

• Broadband subscriptions: 246 389 (+23 169)

• Mobile broadband subscriptions: 257 610 (+16 934)

• Mobile phone internet users:   1 622 717 (+78 225)

Armentel  -

• internet users  - 150 356   (-9 452) (Average internet consumption per subscription: 32 662   MB (+ 7 932 MB) )

• mobile broadband user 44 128  (+ 10 962  )     (Average internet consumption per subscription:  8 098 MB (+2 855 MB)) 

• mobile users using internet from phone 314 938   (+18 657)   (Average internet consumption per subscription: 309 MB (+101 MB) )

Vivacell -

• mobile broadband users  82 757  (- 18 107)

(Average internet consumption per subscription: 9 723 MB (-361 MB) ) 

• mobile users using internet from phone 1 052 398 (+58 753)

Orange

• mobile broadband user 130 725   (+24 079)   (Average internet consumption per subscription:  15 181 MB (+1 968 MB) ) 

• mobile users using internet from phone  255 381 (+815 compared to 2014 1Q)

Rostelecom

• Subscribtions -  26 208  (+18 993)  (Average internet consumption per subscription:  66 116   MB (- 17 006 MB)) 

Ucom

• Subscribtions -  65 602     (+12 011)   (Average internet consumption per subscription:  59 320 MB (+5 148 MB) )

    Interactive

• Subscribtions -  3 847  (+1501) 

Arminco

• Subscribtions - 376 (+116) (Data from 2014 3Q) (Average internet consumption per subscription:  27 475  MB (+4 117 MB) )

Մեսրոպատառ եւ լատինատառ հայերենը համացանցում՝ ըստ Google տվյալների

Քանի որ փետրվարի  7-ը ինտերնետում մեսրոպատառ գրելու օրն է, ապա բերեմ մի քանի վիճակագրական տվյալ, որ պարզ լինի, թե որքանով է մեսրոպատառ հայերենը զիջում լատինատառին: Հասկանալլի է, որ երբ պատին հայերեն սիրո խոստովանությունը գրում են լատինատառ, դա արդեն մի բան ասում է:

Բայց, նայենք, թե Գուգլում (Google Keyword Planner) մարդիկ ինչը քանի անգամ են փնտրում: Նայեք, թե ոնց է տարբերվում Գագիկ Շամշյան եւ Gagik Shamshyan քանակով՝ մոտ քսան անգամ:

Իսկ հիմա բոլորիս կողմից սիրված Հարազատ Թշնամին եւ Harazat Tshnami, արդեն 60 անգամ

Social Media in Armenia, December 2014

October 2014 report

Odnoklassniki.ru, MoiMir@Mail.ru, email@Mail.ru cumuliative weekly active users -  1 307 000 ( +218 000 from October)

Odnoklassniki weekly active users - 926 000 ( +58 000 from October)

Facebook active users - 740 000 (+ 60 000 from October)

VKontakte registered users - 794 000 (+ 39 000 from October)











Odnoklassniki   growth  

Social Media in Georgia, October 2014

May 2014 report

Facebook active users - 1 420 000 (+  80 000 from May)

Odnoklassniki.ru, MoiMir@Mail.ru, email@Mail.ru cumuliative weekly active users -  1 076 000 (- 575 000 from May, possible mistake in the counter)

Odnoklassniki weekly active users - 700 000 (- 25 000 from May)

VKontakte registered users - 506 000 (+ 70 000 from May)









Odnoklassniki growth (Liveinternet stats)

Social Media in Armenia, October 2014

July 2014 report

Odnoklassniki.ru, MoiMir@Mail.ru, email@Mail.ru cumuliative weekly active users -  1 089 000 ( - 19 000 from July)

Odnoklassniki weekly active users - 868 000 ( +29 000 from July)

Facebook active users - 680 000 (+ 20 000 from July)

VKontakte registered users - 755 000 (+ 85 000 from July)











Odnoklassniki   growth  

Social Media in Azerbaijan, October 2014

May 2014 report

Facebook active users - 1 380 000 (- 20 000 from May)

Odnoklassniki.ru, MoiMir@Mail.ru, email@Mail.ru cumuliative weekly active users -  641 000 (- 509 000 from May, possible mistake in the counter)

Odnoklassniki weekly active users - 767 000 (- 71 000 from May)

Twitter (aztwi.com stats) users - 4941 (+271 from May)

VKontakte registered users - 1 061 000 (+150 000 from May)









Odnoklassniki is growing (Liveinternet stats)

Internet penetration in Armenia , 2014 2Q

Internet consumption in Armenia, data from 2014 2Q. All data from 3 mobile operators and all bigest ISPs.  (Data compared with  2013 4Q  )։

Armentel  -

• internet users  - 155 855  (-3 953) (Average internet consumption per subscription: 27 442 MB (+ 2 712 MB) )

• mobile broadband user 42 114  (+ 8 948  )     (Average internet consumption per subscription:  7 026 Mb (+1 783 MB)) 

• mobile users using internet from phone 301 721 (+1 859 compared to 2014 1Q)   

       (Average internet consumption per subscription: 238 MB (+30 MB) )

Vivacell -

• mobile broadband users  85 024  (- 15 840)

(Average internet consumption per subscription: 8 793 MB (-1 291 MB) ) 

• mobile users using internet from phone 1 005 504 (+2 493 compared to 2014 1Q)

Orange

• mobile broadband user 109 345   (+2 699)   (Average internet consumption per subscription:  14 862  MB (+1 649 MB) ) 

• mobile users using internet from phone  254 319 ( -11 731 compared to 2014 1Q)

Rostelecom

• Subscribtions -  17 415  (+10 200)  (Average internet consumption per subscription:  63 109   MB (- 20013 MB)) 

Ucom

• Subscribtions -  60 849   (+7 258)   (Average internet consumption per subscription:  57 965 MB (+3 793 MB) )

    Interactive

• Subscribtions -  3 302  (+956) 

Arminco

• Subscribtions - 260 (+2) (Average internet consumption per subscription:  21 448  Mb (-1 910 MB) )

ADC

Subscribtions -  1,299 (+40) (Data from 2014 1Q)

Ինտերնետ կապի բաժանորդների թիվը Հայաստանում, 2014, երկրորդ եռամսյակ

Հայաստանում ինտերնետի կապի բաժանորդների թիվը՝ հիմնվելով բջջային կապ տրամադրող օպերատորների եւ խոշորագույն ինտերնետ պրովայդերներ տվյալերի վրա (2014 թվականի երկրորդ եռամսյակային տվյալների հիման վրա,  2013 տարվա չորրորդ  եռամսյակի տվյալների հետ համեմատած  )։

Armentel  -

• Բաժանորդագրությունները  - 155 855  (-3 953) (Միջին բաժանորդը ամսեկան օգտագործում է 27 442 MB (+ 2 712 MB) )

• շարժական լայնաշերտ կապի բաժանորդագրությունները   42 114  (+ 8 948  )   (Լայնաշերտ ինտերնետ հասանելության բաժանորդներ  (բացառությամբ հեռախոսի միջոցով օգտվողների)  (Միջին բաժանորդը ամսեկան օգտագործում է 7 026 MB (+1 783 MB)) 

• Համացանցին կպած բջջային հեռախոսների թիվը 301 721 (+1 859, տվյալները համեմատած 2014 առաջին եռամսյակի հետ) (Տվյալների հաղորդման ծառայություններից օգտվող բաժանորդներ (հեռախոսի միջոցով)) 

       (Միջին բաժանորդը ամսեկան օգտագործում է 238 MB (+30 MB) )

Vivacell -

• շարժական լայնաշերտ կապի բաժանորդագրությունները  85 024 (- 15 840)

(Միջին բաժանորդը ամսեկան օգտագործում է 8 793 MB (-1 291 MB) ) 

• Համացանցին կպած բջջային հեռախոսների թիվը 1 005 504 (+2 493, տվյալները համեմատած 2014 առաջին եռամսյակի հետ)

Orange

• շարժական լայնաշերտ կապի բաժանորդագրություններըr 109 345   (+2 699)   (Միջին բաժանորդը ամսեկան օգտագործում է 14 862  MB (+1 649 MB) ) 

• Համացանցին կպած բջջային հեռախոսների թիվը  254 319 ( -11 731, տվյալները համեմատած 2014 առաջին եռամսյակի հետ)

Rostelecom

• Բաժանորդագրությունները -  17 415  (+10 200)  (Միջին բաժանորդը ամսեկան օգտագործում է 63 109   MB (- 20013 MB)) 

Ucom

• Բաժանորդագրությունները -  60 849   (+7 258)   (Միջին բաժանորդը ամսեկան օգտագործում է 57 965 MB (+3 793 MB) )

    Interactive

• Բաժանորդագրությունները -  3 302  (+956) 

Arminco

• Բաժանորդագրությունները - 260 (+2) (Միջին բաժանորդը ամսեկան օգտագործում է 21 448 MB (-1 910 MB) )

ADC

Բաժանորդագրությունները -  1,299 (+40) (տվյալները առաջին եռամսյակի են, դեռ չեն թարմացվել կայքի վրա)

Mobile users number in Armenia - 2Q 2014 data

Mobile users number in Armenia in 2Q of 2014


3 348 799  - the number increased by 29868 since 1Q (penetration ~ 120%)


Distribution by mobile operators (and changes since 1Q):

• Vivacell - 2 121 831  (+19 354)
• Beeline -   718 954 (+19 573)
• Orange - 508 014 (-9 059)

The number of mobile users using internet from phone is about 1.56 million

Distribution by mobile operators (and changes since 1Q):

• Vivacell - 1 005 504 (+2 493)
• Armentel/Beeline - 301721 (+1 859)
• Orange - 254319  ( -11 731)

From mobile operators public data

Բջջային կապից օգտվողների թիվը Հայաստանում, 2014, երկրորդ եռամսյակ

Բջջային բաջանորդների քանակը հասնում է

3348799 - աճը առաջին եռամսյակի համեմատ՝ 29868  (ներթափանցումը մոտ 120%)

որոնք բաշխվում են ըստ օպերատորների (փակագծերում՝ փոփոխությունները առաջին կիսամյակի հետ համեմատած)

• Vivacell - 2 121 831  (+19 354)
• Beeline -   718 954 (+19 573)
• Orange - 508 014 (-9 059)

Համացանցին կպած բջջային հեռախոսների թիվը հասնում է 1,56 միլիոնի, որոնք բաշխվում են հետեւյալ կերպ (փակագծերում՝ փոփոխությունները առաջին կիսամյակի հետ համեմատած)

• Vivacell - 1 005 504 (+2 493)
• Armentel/Beeline - 301721 (+1 859)
• Orange - 254319  ( -11 731)

տվյալները վերցրած են օպերատորներից