ՀԱՅԱՍՏԱՆՅԱՆ ԻՆՏԵՐՆԵՏԻ ՏՐԱՆՍՖՈՐՄԱՑԻԱՆԵՐԸ

Հայաստանյան ցանցի հատվածը վերջին մեկ տարվա ընթացքում խոր վերաձևափոխումների ճանապարհին է։ Բավական լուրջ փոփոխությունները կուտակվում են և մեծ ազդեցություն են ունենալու առաջիկա տարիների ինչպես տեղեկատվական դաշտի զարգացման, այնպես էլ այլ, հարակից տնտեսական, հասարակական, քաղաքական գործընթացների վրա։ Շատ պրոցեսներ արագացել են շնորհիվ թավշյա հեղափոխության, որը լրջորեն «թափ տվեց» տեղեկատվական դաշտը1։

Որո՞նք այն են հիմնական քանակական և որակական փոփոխությունները, որոնք էական ազդեցություն կթողնեն մոտ ապագայի զարգացումների վրա.

ա․ Ինտերնետից օգտվողները դարձել են շատ ավելի մոբիլ։ Դա հետևանք է, մի կողմից, սմարթֆոնների քանակի կտրուկ աճի, մյուս կողմից՝ բջջային օպերատորները կտրուկ իջեցրել են բջջային հեռախոսներով ինտերնետից օգտվելու սակագները, ինչի հետևանքով միջին օգտատիրոջ համար արդեն հասանելի է դարձել ոչ միայն տեքստային և պատկերային բովանդակությունը, այլ նաև տեսանյութերը և ուղիղ եթերները։ Դեռևս մեկ տարի առաջ հիմնական օգտվողները տեսանյութ դիտելիս ստիպված էին գտնել Wi-Fi կապ։ Այսօր շատերն առանց կաշկանդվելու են դիտում տեսանյութերը՝ «ոտքի վրա»։ Զուգահեռ նկատվել է այն բաժանորդների կտրուկ աճ, որոնք հեռախոսով են օգտվում ինտերնետ կապից։ Այս ամենը տեսանյութային բովանդակությունը հասանելի է դարձնում օգտատերերին շուրջօրյա, այլ ոչ միայն այն ժամերին, երբ մարդիկ գտնվում են համակարգչի մոտ կամ հասանելի է Wi-Fi կապը։

բ․ Լրջորեն ձևափոխվում են տեսանյութերը և հեռուստաարտադրանքի սպառումը։ Արդեն համաշխարհային միտում է երիտասարդների շրջանում հեռուստացույցից համացանցին շրջվելը, ինչը բերել է այն բանին, որ հեռուստաընկերությունները պարզապես «միգրացվում» են դեպի ցանց և զուգահեռ այնտեղ ևս գործունեություն են ծավալում։ Մյուս կողմից՝ հայտնվել են բազմաթիվ վիդեոբլոգերներ, որոնք իրական այլընտրանք և մրցակից են խոշոր հեռուստաընկերությունների համար։ Հայաստանում այս գործընթացները մինչև հեղափոխությունը շատ ավելի դանդաղ էին զարգանում, բայց դրանից հետո շատ բան էապես փոխեց։ Անընդհատ սոցցանցերով ընթացող ուղիղ եթերները, լայվերը բերեցին աննախադեպ հետաքրքրության այդ տիպի հաղորդակցման հանդեպ։ Որպես հետևանք, նկատվեց ինտերնետային հեռարձակում իրականացնող հարթակների բաժանորդների աննախադեպ աճ, տեսանյութերի դիտումները նույնպես ռեկորդային էին։ Հասկանալի է, որ հեղափոխական ապրիլ և մայիս ամիսներից հետո դիտումների թիվը նվազել է, սակայն այդ թիվը շարունակում է շատ անգամ գերազանցել մինչհեղափոխական ժամանակաշրջանը (տե՛ս Նկար 1, 2).

Նման քանակական աճը, որը դիտվում է ոչ միայն Յութուբում, այլ նաև Ֆեյսբուքի տեսանյութերի դիտումներում, մեծ հավանականությամբ կբերի ավանդական հեռուստատեսության ազդեցության անկմանը և օնլայն տեսանյութերի գերիշխող դիրքի ձևավորմանը։ Անկասկած, ավանդական հեռուստաընկերությունները, որոնք մոտ ժամանակներս արդեն կատարել են կամ կկատարեն դեպի ցանց միգրացիա, կշարունակեն ունենալ իրենց լսարանը, պարզապես արդեն նոր հարթակներում, որոնք նաև թելադրում են ավելի ուժեղ կապ լսարանի հետ։ Մյուս կողմից՝ կարելի է ակնկալել ավելի լուրջ մրցակցություն զուտ օնլայն հարթակների, ինչպես նաև վիդեոբլոգերների հետ։

գ․ Արմատական փոփոխություններ են կատարվում սոցիալական ցանցերում։ Երկու տարի առաջ առաջնային դիրքեր ուներ Օդնոկլասնիկի ռուսաստանյան հարթակը2։ Մեկ տարի առաջ այս հարթակը սկսեց նահանջել, սակայն շարունակում էր լինել թիվ մեկ սոցցանցը Հայաստանում։ Հեղափոխությունը վերջնականորեն կոտրեց Օդնոկլասնիկիի մենաշնորհը․ լսարանի բավական մեծ տոկոս փաստացի ներգաղթեց Ֆեյսբուք, քանի որ այստեղ էին իրականացվում հիմնական ուղիղ եթերները։ Տվյալ պահին Ֆեյսբուքը ամենաայցելվող սոցցանցն է Հայաստանում, որի լսարանը շարունակում է աճել, մինչդեռ Օդնոկլասնիկին անընդհատ կորցնում է Հայաստանից իր այցելուներին։

Զուգահեռ կտրուկ աճ գրանցեցին այլ սոցիալական հարթակները․ Instagram, LInkedin, Twitter։ Այս տարի սկսում է նշմարվել բազմազանություն սոցիալական ցանցերի տեսանկյունից, հասարակությունը կառչած չէ լոկ Ֆեյսբուքից և Օդնոկլասնիկիից։

Կարելի է եզրակացնել, որ ցանցը կտրուկ ակտիվացել է և դառնում է ավելի բազմազան, ինչը հնարավորություններ է բացում նաև տնտեսական ոլորտում՝ հատկապես հաշվի առնելով, որ տվյալ պահին օնլայն առևտուրը նույնպես վերելք է ապրում Հայաստանում։

1 Սամվել Մարտիրոսյան, Ուղիղ եթերների հեղափոխությունը (ինչպես ձևափոխվեց տեղեկատվական դաշտը), http://noravank.am/arm/articles/detail.php?ELEMENT_ID=17416&sphrase _id=68116

2 Սամվել Մարտիրոսյան, Սոցիալական ցանցերը Հայաստանում․ 2016-ի աշուն, https://media.am/Social-networks-in-Armenia-2016-autumn

ՈՒՂԻՂ ԵԹԵՐՆԵՐԻ ՀԵՂԱՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆԸ (ինչպես ձևափոխվեց տեղեկատվական դաշտը)

ՀՀ-ում թավշյա հեղափոխության ընթացքում սոցիալական մեդիաներն ունեցան ամենակարևոր դերերից մեկը։ Հիմնական հաղորդակցամիջոցը ավանդական ԶԼՄ-ից տեղափոխվեց դեպի նորագույն տեխնոլոգիաներ, ուղիղ եթերներ սոցիալական հարթակներում։ Նույնիսկ օնլայն լրատվականներն այդքան մեծ ազդեցություն չունեցան տվյալ ժամանակահատվածում։

Բնականաբար, Հայաստանի թիվ 1 սոցիալական ցանցը՝ Ֆեյսբուքը, որն ունի ամենամեծ լսարանը, ամենահիմնական հարթակն էր, որտեղ ծավալվում էին քննարկումները և տարածվում էին նյութերը։ Ավելին, վերջին ամսվա ընթացքում հայաստանյան Ֆեյսբուքի լսարանը մոտ 10% աճ ունեցավ․ 1 մլն 100 հազ. ակտիվ օգտատերից մինչև 1 մլն 200 հազ. ակտիվ օգտատեր1։

Ինչպես հետևում է, օրինակ, հոդվածի հեղինակի Թվիթերի հաշվի (https://twitter.com/Kornelij) այցելությունների դինամիկայից, ապրիլի 15-ից հետո նկատվում է գրառումների դիտումների կտրուկ աճ (տե՛ս Նկար 1).

Գերակտիվ էր նաև Ինստագրամը։ Այստեղ լսարանը հասնում է ֆեյսբուքյան լսարանի կեսին․ 560 հազ. ակտիվ օգտատեր։ Սակայն այս լսարանն ավելի երիտասարդ է, մոտ 80%-ը կազմում են մինչև 35 տարեկան երիտասարդները։

Կտրուկ ավելացել էր նաև Թվիթերի լսարանը. սոցցանցի յուրահատկություններից մեկն այն է, որ հարթակն ավելի բաց է որոնումների համար, և ընթերցողների զգալի մասն արտասահմանցիներ են, որոնց հետաքրքրում է Հայաստանի ներքաղական կյանքը (տե՛ս Նկար 1, 2):

Սակայն ամենահեղափոխականը տեղեկատվական հոսքերում ուղիղ եթերների գերակշռումն էր։ Հիմնական լսարանը միտված էր օգտվելու Ֆեյսբուքի և Յութուբի ուղիղ եթերներից։

Որպես հետևանք՝ ինտերնետ կապը ծայրահեղ ծանրաբեռնված է աշխատել, սպառումը, ըստ պրովայդերների, գերազանցել է բնական վիճակի 300%-ը․ «Թրաֆիկի ծավալների նման կտրուկ աճին տեխնիկապես որևէ ցանց պատրաստ չէ։ Սովորաբար ցանցի և կապուղիների պլանավորումը կատարվում է թրաֆիկի օրինաչափ ծավալներից մոտ 20-30% ավելի ռեզերվային թողունակությունն ապահովելու հաշվարկով։ Իսկ վերջին օրերին թրաֆիկի պահանջարկն ավելացել է ոչ թե 20, 30 կամ 50, այլ միջինը մոտ 300%-ով»2։

Հիմնական լրատվամիջոցները, որոնք իրականացրել են ուղիղ եթերներ ապրիլ-մայիսի ընթացքում, իրենց ողջ պատմության մեջ ամենադիտված տեանյութերն են արձանագրել այդ ժամանակահատվածում (տե՛ս Նկար 3-5).

Ինչ վերաբերում է ֆեյսբուքյան ուղիղ եթերներին, ապա այս գործիքն օգտագործվում էր բազմաթիվ քաղաքացիների կողմից։ Իհարկե, ամենաազդեցիկ ֆեյսբուքյան էջն այս ընթացքում Նիկոլ Փաշինյանինն էր (տե՛ս Նկար 6):

Ավելին, Փաշինյանի ուղիղ եթերները ռեկորդային դիտումներ էին գրանցում Հայաստանի համար։ Նորանշանակ վարչապետի ուղիղ եթերը Բաղրամյան 26-ից դիտվել է մեկ միլիոն անգամ, ինչը հայաստանյան Ֆեյսբուքի հատվածի համար աննախադեպ է (տե՛ս Նկար 7):

Թավշյա հեղափոխությունը նոր ձևաչափեր ստեղծեց Հայաստանի սոցիալական մեդիաների, ինչպես նաև ընդհանուր տեղեկատվական դաշտում, ինչի հետևանքներն ավելի ցայտուն կերևան մոտ ապագայում, երբ նոր մոտեցումները դառնան առօրեական։

1 Ֆեյսբուքի գովազդային հարթակի տրամադրած տվյալներն են։

2 Հայաստանում ապրիլի 13-ից արձանագրվել է ինտերնետային թրաֆիկի սպառման կտրուկ աճ, https://www.azatutyun.am/a/29206587.html

ՀԱՄԱՑԱՆՑԻ ԵՎ ԲՋՋԱՅԻՆ ԿԱՊԻ ՆԵՐԹԱՓԱՆՑՈՒՄԸ, ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ՄԵԴԻԱՆԵՐԸ ՀԱՅԱՍՏԱՆՈՒՄ (2017Թ.)

Հայաստանում ինտերնետ կապի ներթափանցումը 2015 և 2016թթ. փոխվել է մոտ 10%-ով․ համապատասխանաբար՝ բնակչության 55.29% և 64.2%-ն էր օգտվում ինտերնետ կապից1։ 2017թ. ինտերնետ կապի օգտագործումն ինչ-որ չափով վերաբաշխվել է, նոր հարթակներ են առաջ անցել, ձևափոխվել են սոցիալական մեդիաների լսարանները։

Ստորև ներկայացնենք հիմնական ցուցանիշները, որոնք վերաբերում են 2017թ. կեսին, երկրորդ և երրորդ եռամսյակին՝ համեմատելով նախորդ ցուցանիշների հետ։ ՏՀՏ տվյալները վերցված են կազմակերպությունների պաշտոնական հաշվետվություններից, որոնք հրապարակվում են եռամսյակը մեկ և տեղադրվում կազմակերպությունների կայքերում։ (Տվյալները 2017թ. երկրորդ կիսամյակի վերաբերյալ են։ Աճը փակագծերում համեմատվում է 2017թ. առաջին եռամսյակի տվյալների հետ2)։

Բջջային կապի բաժանորդագրություններ

Բջջային կապի ընդհանուր բաժանորդների թիվը կազմել է 3 462 956 - աճը եռամսյակում կազմել է 61 537։

Բաշխումն ըստ օպերատորների․

• Vivacell - 2 107 603 (+33 174)

• Beeline - 913629 (+37 269)

• Ucom (former Orange) - 441724 (-8 906)

Ինտերնետի սպառում

Տվյալներն ըստ խոշոր մատակարարների․

Armentel -

• Լայնաշերտ ինտերնետ հասանելիության բաժանորդներ (բացառությամբ հեռախոսի միջոցով օգտվողների) - 142 379 (տվյալները 2016թ. չորրորդ եռամսյակի համեմատ) (-662)

• Շարժական լայնաշերտ կապի բաժանորդագրություններ 62 231 (+3 649)

• Տվյալների հաղորդման ծառայություններից օգտվող բաժանորդներ (հեռախոսի միջոցով) - 387 630 (+40 780)

Vivacell -

• Լայնաշերտ ինտերնետ հասանելիության բաժանորդներ» (բացառությամբ հեռախոսի միջոցով օգտվողների) - 72,798 (- 1 725)

• Տվյալների հաղորդման ծառայություններից օգտվող բաժանորդներ (հեռախոսի միջոցով) - 1 283 151 (+22 279)

Ucom -

• Լայնաշերտ ինտերնետ հասանելիության բաժանորդներ (բացառությամբ հեռախոսի միջոցով օգտվողների) - 92 402 (+1 260)

• Շարժական լայնաշերտ կապի բաժանորդագրություններ - 129 112 (+4 468)

• Բջջային հեռախոսներով ինտերնետից օգտվողները - 205 298 (-66 675)

Rostelecom -

• Լայնաշերտ ինտերնետի բաժանորդագրություններ - 42 210 (+1585)

2017թ. առաջին եռամսյակի համեմատ, երբ ոլորտում նկատվում են տեմպերի աճի նվազում և նույնիսկ ցուցանիշների նահանջ, կարելի է տեսնել, որ հեռահաղորդակցության ոլորտը սկսել է ավելի աշխուժանալ։

Սոցիալական մեդիաների ոլորտում Հայաստանի ցանցային հատվածում նույնպես նկատվում են փոփոխություններ՝ նախորդ տարվա ցուցանիշների համեմատ։ Հիմնական լուրջ փոփոխությունն է Ինստագրամի կտրուկ աճը։

Օդնոկլասնիկին կարծես թե նահանջում է, և արդեն կարելի է ասել՝ այն չի հանդիսանում Հայաստանի թիվ մեկ սոցիալական ցանցը։ Ըստ Liveinternetտվյալների, Օդնոկլասնիկի այցելուների թիվը 2017թ. նվազել է, և հոկտեմբերին օրական կտրվածքով այցելուների թիվը հասել է 692 հազարի (տե՛ս Նկար 1).

2017թ. երրորդ եռամսյակում Ֆեյսբուքի այցելությունների թիվն ամսական կտրվածքով հասնում է արդեն 1 մլն 100 հազ.-ի, օրական կտրվածքով հարթակ այցելում է մոտ 690 հազար օգտատեր։ Այսինքն՝ թիվը հավասարվել է Օդնոկլասնիկի այցելուներին, ինչը հիմնականում եղել է Օդնոկլասնիկի այցելուների թվի նվազման պատճառով, քանի որ Ֆեյսբուքի դեպքում մեկ տարվա մեջ լսարանի աճը կազմել է ընդամենը 10%։

Ըստ Սիմիլարվեբի գնահատականի՝ Ֆեսյբուքի այցելուներն արդեն գերազանցում են Օդնոկլասնիկիին3։ Նաև առաջ է ընկել Յութուբը, որը դառնում է ակտիվ վիդեոբլոգերային հարթակ Հայաստանում, ինչը վերջին տարվա նորությունն է (տե՛ս Նկար 2).

Լսարանի լուրջ աճ է դիտվել Ինստագրամում։ Այստեղ տվյալ պահին Հայաստանից ամսական կտրվածքով այցելուների թիվը հասնում է 430 հազարի, իսկ օրական օգտատերերինը՝ 210 հազարի։ Համեմատության համար նշենք, որ մեկ տարի առաջ տվյալ ցուցանիշները կազմում էին 200 հազար և 110 հազար՝ համապատասխանաբար։ Այսինքն՝ Ինստագրամում մենք ունենք կրկնակիից ավելի աճ։

Թվիթեր և Վկոնտակտե հարթակների վերաբերյալ դժվար է գնահատականներ տալ։ Թվիթերն առայսօր չի հաջողում վիճակագրություն տալ փոքր շուկաների վերաբերյալ։ Իսկ Վկոնտակտեն, փաստացի, մեծամասնությունն օգտագործում է զուտ որպես երաժշտություն լսելու կամ ֆիլմեր դիտելու հարթակ։ Հայաստանում այն չի դառնում սոցցանցային մեծ շփման տիրույթ։

1 Ձևաչափ կապի և տեղեկատվական հեռահաղորդակցական տեխնոլոգիաների ոլորտի ցուցանիշների՝ ըստ հեռահաղորդակցության միջազգային միության (ՀՄՄ), http://mtcit.am/edfiles/files/Hashvetvutyunner/Havelvac1%202016.pdf

2 Համացանցի և բջջային կապի ներթափանցումը Հայաստան. 2016 թվական, http://www.noravank.am/arm/articles/detail.php?ELEMENT_ID=15955&sphrase_id=62912

3 Top sites ranking for all categories in Armenia, October 2017, https://www.similarweb.com/top-websites/armenia

ՀԱՅԱՍՏԱՆԸ ԿԻԲԵՌԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ՎԱՐԿԱՆԻՇԱՅԻՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳՈՒՄ

Կիբեռանվտանգության հետ կապված խնդիրները դառնում են առաջնային միջազգային մակարդակով։ Արդեն հասկանալի է, որ կիբեռհարձակումները ոչ միայն հասցնում են ահռելի վնասներ համաշխարհային տնտեսությանը (ըստ որոշ հաշվարկների՝ ընդհանուր վնասը 2016թ. կազմել է $450 մլրդ1), դրանք նաև ազգային մակարդակի լուրջ վտանգներ են կրիտիկական ենթակառուցվածքների համար2։

Հայաստանի Հանրապետությունը, լինելով աշխարհի մի մաս, չի կարող խուսափել հիմնական արդիական վտանգներից։ Բացի այդ, քանի որ Հայաստանն ինքնին հանդիսանում է թիրախ ադրբեջանական և թուրքական հաքերային խմբերի համար, ապա այստեղ կան նաև հստակ վտանգներ, որոնք տեսական բնույթ չեն կրում։

Առկա իրավիճակում պետք է ենթադրել, որ Հայաստանում կիբեռանվտանգությանը պետք է հատուկ ուշադրություն դարձվի։ Սակայն իրական պատկերը հեռու է իդեալականից։ Առավել ևս, որ կիբեռանվտանգությունը ենթադրում է անընդհատ և դինամիկ պաշտպանության զարգացում, քանի որ վտանգները տարեցտարի փոխվում են։ Իրականում Հայաստանը պատրաստ չէ արդիական մարտահրավերներին կիբեռտիրույթում։ Անպատրաստությունը որոշ ոլորտներում արձանագրեց նաև International Telecommunication Union (ITU) ՄԱԿ գործակալության կողմից հրապարակված Global Cyber Security Index 2017համաշխարհային կիբեռանվտանգության ուսումնասիրությունը3։

Այս ուսումնասիրությունը տեղադրում է Հայաստանը 111-րդ դիրքում, այսինքն՝ աշխարհում գրեթե ամենավատ դիրքերում։ Մինչդեռ, օրինակ, մեր հարևան Վրաստանն արդեն 8-րդ տեղում է հայտնվել, Ադրբեջանը՝ 48-րդ (տե՛ս Աղյուսակ 1).

Ինչո՞վ է պայմանավորված Հայաստանի նման ցածր դիրքը վարկանիշում։ Ուսումնասիրությունը գնահատել է երկրներն ըստ մի քանի հիմնական ոլորտային չափանիշների։ Խոսքը հինգ հիմնական խմբերի մասին է․ ոլորտային օրենսդրության, տեխնիկական, որը ենթադրում է ազգային մակարդակի կամ ոլորտային կիբեռանվտանգության պատասխանատու մարմինների առկայությունը, կիբեռանվտանգության ռազմավարությունը, ստանդարտների ձևավորումը և կրթական ծրագրերն ու համագործակցությունն ինչպես երկրի սահմաններում, այնպես էլ միջազգային մակարդակով (տե՛ս Նկար 1).

Եթե դիտարկենք նման ցուցանիշները, ապա կտեսնենք, որ Հայաստանում գրեթե ոչ մի կետ ազգային կամ պետական մակարդակով ոչ իրականացված են տվյալ պահին, ոչ էլ իրագործման ճանապարհին են։ Օրենսդրությունը հիմնական առումով չի նկարագրում արդիական ՏՏ զարգացումները։ Կիբեռանվտանգության հանրային կամ ոլորտային պատասխանատու մարմիններ, որպես այդպիսին, չկան։ Գոյություն ունեն մի շարք կառույցներում, օրինակ՝ ԱԱԾ-ում, համապատասխան բաժիններ, որոնք, սակայն, լուծում են խիստ սահմանափակ տիրույթների պաշտպանության խնդիրը4։ Հստակ ռազմավարության բացակայությունը տվյալ պահին բերում է նաև ստանդարտների բացակայության։ Կրթական համակարգում խնդիրն ընդհանրապես անտեսվում է։ Ինչ վերաբերում է համագործակցությանը միջազգային մակարդակով, սա միակ ոլորտն է, ուր Հայաստանը դերակատար է հանդիսանում (տե՛ս Նկար 2).

Իհարկե, ցուցանիշները տագնապալից են։ Սակայն դրանք ցուցադրում են Հայաստանի պոտենցիալ խոցելիությունը կիբեռհարձակումների տեսանկյունից։ Մյուս կողմից, ինքնակարգավորման, տեղական լուծումների շնորհիվ վտանգները նվազեցվում են։ Բացի այդ, առայսօր չկա հստակ հրապարակված վիճակագրություն՝ կապված Հայաստանում կիբեռհանցագործությունների հետ։

1 Cybercrime costs the global economy $450 billion: CEO, https://www.cnbc.com/2017/02/07/cybercrime-costs-the-global-economy-450-billion-ceo.html

2 Սամվել Մարտիրոսյան. «Կիբեռանվտանգություն և կրիտիկական հանգույցների պաշտպանություն», http://www.noravank.am/arm/video/detail.php?ELEMENT_ID=14795

3 Global Cyber Security Index 2017 https://www.itu.int/dms_pub/itu-d/opb/str/D-STR-GCI.01-2017-PDF-E.pdf

4 Ինտերնետ ցանցում պետական մարմինների պաշտոնական կայքերին ներկայացվող նվազագույն պահանջները հաստատելու մասին Հայաստանի Հանրապետության կառավարության որոշում, 26 դեկտեմբերի 2013 թվականի, N 1521-Ն, http://www.arlis.am/DocumentView.aspx?DocID=88785

DDOS АТАКИ НА АРМЕНИЮ ВЫЗЫВАЮТ ВСЕ БОЛЬШЕЕ БЕСПОКОЙСТВО

Хакерские DDoS атаки вызывают все большее беспокойство в плане мировой сетевой безопасности1. В последнее время Армения также чаще подвергается атакам такого рода.

Опасность DDoS атак заключается, в числе прочего, в том, что при их осуществлении хакеры используют тысячи зараженных компьютеров, рассеянных по всему миру, и зачастую невозможно выяснить, кто и почему делает это. Кроме того, такие атаки становятся все мощнее, а их осуществление – дешевле.

Согласно данным организации Incapsula, уже сейчас в 2014г. по сравнению с прошлым годом зафиксирован 240%-ый рост DDoS атак2. Кроме того, резко увеличилась мощность отдельных атак. Так, по данным Incapsula, мощность атаки на мишень уже достигает 180 Gbps (Рисунок 1.). Организация Clowdflare, занимающаяся защитой от DDoS атак, сообщает о еще более резком скачке. По данным этой организации, уже зафиксирована атака, мощность которой достигла 400 Gbps3.

Атаки такой мощности могут парализовать большие узлы, вплоть до работы сетей небольших государств. Подобная попытка уже была. Так, в 2007г. вследствие атаки на Эстонию вышли из строя не только информационные и иные узлы страны, но и почти полностью были уничтожены функции государственных структур, осуществляемые посредством сети4. Причем мощность атаки в тот момент достигала всего лишь 100 Mbps, что несравнимо с мощными атаками, осуществляемыми сегодня. Массовые атаки наблюдались в августе 2008г. в ходе русско-грузинской войны5.

Армения также становится мишенью DDoS атак. Первые серьезные атаки, вызвавшие общественный резонанс, были зафиксированы в 2012г. во время парламентских выборов6. Обнаружить заказчиков было невозможно, так что, учитывая внутриполитическую ситуацию, можно лишь предположить, что причина крылась внутри страны.

Однако последние атаки уже шли в основном извне. Так, широкомасштабные двусторонние DDoS атаки были осуществлены на армянские и азербайджанские сайты во время событий вокруг Рамиля Сафарова, в течение сентября 2012г.

Вызывают беспокойство фиксируемые с ноября 2013г. и периодически повторяющиеся атаки как на конкретные располагающиеся в Армении сайты, так и на большие сетевые узлы Армении. Согласно данным разработанного Google сайта Digital Map Attack 7, на сеть Армении с ноября 2013г. по апрель 2014г. было осуществлено восемь крупных атак, мощность которых достигла 50 Gbps, что сравнимо с интернет-трафиком всей Армении.

Даты и мощность атак против Армении

2 ноября 2013г. – 38 Gbps
12 ноября 2013г. – 6 Gbps
21 ноября 2013г. – 10 Gbps
29 ноября 2013г. – 40 Gbps
4 декабря 2013г. – 18 Gbps
5 марта 2014г. – 3 Gbps
31 марта 2014г. – 20 Gbps
1-3 апреля 2014г. – 50 Gbps

В результате атак ряд размещенных в Армении сайтов, среди которых есть узлы общественной важности, периодически становятся недоступными для пользователей. Кроме того, наблюдаются сбои интернет-связи. Т.е. атаки воздействуют на страну в целом. Тенденция роста мощности DDoS атак вызывает большое беспокойство и актуализирует вопрос о разработке соответствующих решений на национальном уровне.

1 What is a DDoS Attack?, http://www.digitalattackmap.com/understanding-ddos/

2 Report: 2014 DDoS Trends - Botnet Activity is up by 240%. http://www.incapsula.com/blog/ddos-threat-landscape-report-2014.html

3 Technical Details Behind a 400Gbps NTP Amplification DDoS Attack, http://blog.cloudflare.com/technical-details-behind-a-400gbps-ntp-amplification-ddos-attack

4 Estonian DDoS Attacks – A summary to date, http://www.arbornetworks.com/asert/2007/05/estonian-ddos-attacks-a-summary-to-date/

5 Cyber Attacks Against Georgia - http://dea.gov.ge/uploads/GITI 2011/GITI2011_3.pdf

6 DDoS-ը դառնում է ավանդո՞ւյթ, http://media.am/DDos-attacks-on-websites

7 Digital Map Attack, http://www.digitalattackmap.com/

DDOS ATTACKS ON ARMENIA CAUSE CONCERNS

The DdoS1 hacking attacks cause increasing concerns for the global network security. Recently Armenia has also been frequently targeted by such attacks.

Among the dangers that DDoS attacks pose is that hackers use thousands of infected computers spread around the world and it is often impossible to find out who and why carries out the attack. In addition, such attacks are getting more powerful, while the cost to implement them goes down.

According to Incapsula Inc., in 2014 to date there has been already a 240% growth of DDoS attacks compared to the previous year2. Also, the intensity of attacks has increased. As Incapsula contends, the attacks intensity is already reaching 180 Gbps in some cases (see Figure 1). Clowdflare, a company involved in DDoS attack protection, reports even a more drastic increase. According to the company there has already been a 400 Gbps3 attack on a target.

Attacks of such intensity may disable large hubs, including the whole network of a small country. Such attempts have already been made. For instance, the attack on Estonia in 2007 disabled not only media and other hubs, but also almost completely crushed all functions of the government structures that were implemented through the net4. The intensity of the attack was just 100 Mbps, which is not comparable to the modern-day powerful attacks. Mass attacks occurred also in August 2008, during the Russia-Georgia war5.

Armenia is also targeted by DDoS attacks. The first serious attacks that had public significance were recorded in 2012, during the parliamentary elections6. It is impossible to find out who ordered those and one may only make assumptions about that, but given the political situation, most likely the cause was inside the country.

However, the recent developments are mostly related to external actors. For example, large-scale mutual DDoS attacks were carried out against Armenian and Azerbaijani websites during the events that unfolded in September 2012, in relation to Ramil Safarov.

The periodic attacks on sites hosted in Armenia and large Armenian network hubs recorded since November 2013 are a matter of concern. According to the data of Google’s Digital Attack Map7, from November 2013 to April 2014 eight sizable attacks took place with intensity reaching up to 50 Gbps, which is comparable to the whole Armenian Internet traffic.

Dates and intensities of the attacks on Armenia

November 2, 2013 - 38 Gbps
November 12, 2013 - 6 Gbps
November 21, 2013 - 10 Gbps
November 29, 2013 - 40 Gbps
December 4, 2013 - 18 Gbps
March 5, 2014 - 3 Gbps
March 31 2014 -20 Gbps
April 1-3, 2014 - 50 Gbps

As a result of attacks, a number of sites hosted in Armenia with hubs of public significance were periodically rendered inaccessible to users. Also, internet connection disruptions were observed. Thus, the attacks affect the whole country. The trend of DDoS attacks increasing intensity is quite worrisome and requires having solutions at the national level.

1 What is a DDoS Attack?, http://www.digitalattackmap.com/understanding-ddos/

2 Report: 2014 DDoS Trends - Botnet Activity is up by 240%. http://www.incapsula.com/blog/ddos-threat-landscape-report-2014.html

3 Technical Details Behind a 400Gbps NTP Amplification DDoS Attack, http://blog.cloudflare.com/technical-details-behind-a-400gbps-ntp-amplification-ddos-attack

4 Estonian DDoS Attacks – A summary to date, http://www.arbornetworks.com/asert/2007/05/estonian-ddos-attacks-a-summary-to-date/

5 Cyber Attacks Against Georgia - http://dea.gov.ge/uploads/GITI 2011/GITI2011_3.pdf

6 DDoS-ը դառնում է ավանդո՞ւյթ, http://media.am/DDos-attacks-on-websites

7 Digital Map Attack, http://www.digitalattackmap.com/

“Globus” analytical bulletin, No. 4, 2014

DDOS ՀԱՐՁԱԿՈՒՄՆԵՐԸ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՎՐԱ ԴԱՌՆՈՒՄ ԵՆ ՄՏԱՀՈԳԻՉ

Համաշխարհային ցանցային անվտանգության ոլորտում հետզհետե ավելի մտահոգիչ են դառնում DdoS1 տիպի հաքերային հարձակումները։ Հայաստանը նույնպես վերջին ժամանակահատվածում ավելի հաճախ է դառնում նման հարձակումների թիրախ։

DDoS հարձակումների վտանգներից կարելի է նշել այն, որ ցանցահենները դրանց ժամանակ օգտագործում են հազարավոր վարակված համակարգիչներ, որոնք սփռված են աշխարհով մեկ, և հաճախ անհնարին է պարզել, թե ով ինչ պատճառներով է իրականացնում հարձակումը։ Բացի դրանից, նման հարձակումներն ավելի ուժեղանում են, դրանց իրականացումը՝ էժանանում։

Ըստ Incapsula կազմակերպության տվյալների, 2014թ. ընթացքում արդեն, անցյալ տարվա համեմատ, DDoS հարձակումների 240% աճ է նկատվել2։ Բացի այդ, կտրուկ աճել է առանձին հարձակման ուժգնությունը։ Այսպես, Incapsula-ի տվյալներով, դեպի թիրախ ընթացող հարձակման ուժգնությունն արդեն հասնում է մինչև 180 Gbps (Նկար 1): DDoS հարձակումներից պաշտպանությամբ զբաղվող Clowdflare կազմակերպությունը հայտնում է էլ ավելի կտրուկ աճի մասին։ Ըստ այդ կազմակերպության տվյալների՝ արդեն արձանագրվել է հարձակում, որի ուժգնությունը հասել է 400 Gbps3։

Նմանատիպ ուժգնության հարձակումները կարող են կաթվածահար անել մեծ հանգույցներ, ընդհուպ մինչև փոքր պետությունների ցանցերի աշխատանքը։ Նմանատիպ փորձ արդեն եղել է։ Այսպես, 2007թ. Էստոնիայի վրա կատարված հարձակման հետևանքով շարքից դուրս էին եկել ոչ միայն երկրի լրատվական և այլ հանգույցները, այլ նաև գրեթե ոչնչացվել էին պետական կառույցների գործառույթները, որոնք իրականացվում էին ցանցի միջոցով4։ Ընդ որում՝ հարձակման ուժգնությունն այդ պահին հասնում էր ընդամենը 100 Mbps, ինչը համեմատելի չէ այսօրվա հզոր հարձակումների հետ։ Զանգվածային հարձակումներ էին դիտվում 2008թ. օգոստոսին, ռուս-վրացական պատերազմի ժամանակ5։

Հայաստանը նույնպես դառնում է DDoS հարձակումների թիրախ։ Առաջին լուրջ հարձակումները, որոնք ունեին հասարակական ազդեցություն, արձանագրվեցին 2012թ. խորհրդարանական ընտրությունների ժամանակ6։ Պատվիրատուներին հայտնաբերել հնարավոր չէր, այնպես որ՝ կարելի է միայն ենթադրել, հաշվի առնելով քաղաքական իրավիճակը, մեծ է հավանականությունը, որ պատճառը եղել է երկրի ներսում։

Սակայն վերջին զարգացումներն արդեն ունեն հիմնականում արտաքին բնույթ։ Այսպես, երկկողմանի լայնածավալ DDoS հարձակումներ կիրառվեցին հայկական և ադրբեջանական կայքերի դեմ Ռամիլ Սաֆարովի շուրջ ծավալված իրադարձությունների ժամանակ, 2012թ. սեպտեմբերի ընթացքում։

Մտահոգիչ են դառնում 2013թ. նոյեմբերից արձանագրվող՝ պարբերաբար կրկնվող հարձակումները, որոնք իրականացվում են ինչպես կոնկրետ Հայաստանում տեղակայված կայքերի, այնպես էլ Հայաստանի համացանցային մեծ հանգույցների վրա։ Ըստ Google-ի կողմից իրականացվող Digital Map Attack կայքի տվյալների7, Հայաստանի ցանցի վրա 2013թ. նոյեմբերից մինչև 2014թ. ապրիլ իրականացվել է 8 խոշոր հարձակում, որոնց ուժգնությունը հասել է 50 Gbps, ինչը համեմատելի է Հայաստանի կողմից սպառվող ողջ ինտերնետային թրաֆիքի հետ։

Հայաստանի վրա կատարվող հարձակումների օրերը և ուժգնությունը

2013թ. նոյեմբերի 2 - 38 Gbps
2013թ. նոյեմբերի 12 - 6 Gbps
2013թ. նոյեմբերի 21 - 10 Gbps
2013թ. նոյեմբերի 29 - 40 Gbps
2013թ. դեկտեմբերի 4 - 18 Gbps
2014 մարտի 5 - 3 Gbps
2014թ. մարտի 31 -20 Gbps
2014թ. ապրիլի 1-3 - 50 Gbps

Հարձակումների հետևանքով Հայաստանում տեղակայված մի շարք կայքեր, որոնց ցանկում հասարակական կարևորություն ունեցող հանգույցներ կան, պարբերաբար անհասանելի են դառնում օգտվողների համար։ Բացի այդ, դիտվում են ինտերնետ կապի խափանումներ։ Այսինքն՝ հարձակումներն ազդեցություն են ունենում ընդհանուր երկրի վրա։ DDoS հարձակումների ուժգնության աճի միտումը բավական մտահոգիչ է և ազգային մակարդակով լուծումներ ունենալու խնդիր է բարձրացնում։

1 What is a DDoS Attack?, http://www.digitalattackmap.com/understanding-ddos/

2 Report: 2014 DDoS Trends - Botnet Activity is up by 240%. http://www.incapsula.com/blog/ddos-threat-landscape-report-2014.html

3 Technical Details Behind a 400Gbps NTP Amplification DDoS Attack, http://blog.cloudflare.com/technical-details-behind-a-400gbps-ntp-amplification-ddos-attack

4 Estonian DDoS Attacks – A summary to date, http://www.arbornetworks.com/asert/2007/05/estonian-ddos-attacks-a-summary-to-date/

5 Cyber Attacks Against Georgia - http://dea.gov.ge/uploads/GITI 2011/GITI2011_3.pdf

6 DDoS-ը դառնում է ավանդո՞ւյթ, http://media.am/DDos-attacks-on-websites

7 Digital Map Attack, http://www.digitalattackmap.com/

«Գլոբուս» վերլուծական հանդես, թիվ 4, 2014