tag:blogger.com,1999:blog-19161547968687585282024-03-07T07:34:59.979+04:00Samvel MartirosyanՍամվել Մարտիրոսյանի անձնական տարածքSamvel Martirosyanhttp://www.blogger.com/profile/15804213251222442795noreply@blogger.comBlogger447125tag:blogger.com,1999:blog-1916154796868758528.post-21671651047974177832023-10-10T11:53:00.010+04:002023-10-10T11:57:44.060+04:00Ինչպե՞ս դուրս գալ էլ փոստի և սոցցանցերի հաշիվներից այլ սարքերիցՔանի որ շատ արցախցիներ թողել են իրենց համակարգիչները Արցախում, եւ այնտեղ իրենք լոգին եղած են իրենց հաշիվներում եւ դա կարող է ընկնել թշնամու ձեռքը, ապա մի քանի քայլով դուրս ենք քցում մեզ այլ սարքերից։ <div><br /></div><div>Օրինակները տրված են հեռախոսից, քանի որ շատերը հիմա չունեն համակարգիչ։ </div><div><br /></div><div>Սա պետք կգա բոլորին, այլ դեպքերում էլ։ </div><div><br /></div><div>Facebook</div><div>Գնում ենք քայլերով. Վերեւի աջ անկյունում մեր մռութին ենք սխմում, հետո իջնում ներքեւ, մտնում կարգավորումներ, Настройки.</div><div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEiALV0p-cfT235caytgZLdJMfPW9dLJelI7vCHc-eQ3mrdDYRyGzk6Ex2ntzu__cAdYU0xBl6b8CsY2WOkWt2kxjmMkFA_ycgto-EDysDb6cUniK2izeM2LgDgNDP3vse8sUvqpq6YfjqKuWpNdk3VEC4usv57ioBqWZTDWhM-AgQ0tC68EbhVUe_Kqe7vB" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;">
<img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEiALV0p-cfT235caytgZLdJMfPW9dLJelI7vCHc-eQ3mrdDYRyGzk6Ex2ntzu__cAdYU0xBl6b8CsY2WOkWt2kxjmMkFA_ycgto-EDysDb6cUniK2izeM2LgDgNDP3vse8sUvqpq6YfjqKuWpNdk3VEC4usv57ioBqWZTDWhM-AgQ0tC68EbhVUe_Kqe7vB" width="400" />
</a>
</div><br /></div><div>Центра аккаунтов</div><div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEi45mmkx0qIoQ_rpbsvLbLIYgnyViXuxw69Ath78wNGfV2nd2yvQqLjN59tnPBXctbi8M9yoahQ9lJGPWBfnSgX4ty1gKn4TB8FJDbdduZYkrwDflPwPPLVhMgqNdPnyZahwCKiQk3Q0xmBi8thpBY7YwYpyEDYfojzh0iwP8YDYEWxMYqwJCPhnBWzfXH4" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;">
<img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEi45mmkx0qIoQ_rpbsvLbLIYgnyViXuxw69Ath78wNGfV2nd2yvQqLjN59tnPBXctbi8M9yoahQ9lJGPWBfnSgX4ty1gKn4TB8FJDbdduZYkrwDflPwPPLVhMgqNdPnyZahwCKiQk3Q0xmBi8thpBY7YwYpyEDYfojzh0iwP8YDYEWxMYqwJCPhnBWzfXH4" width="400" />
</a>
</div><br /></div><span><a name='more'></a></span><div>Безопасность и пароли, եւ գտնում ենք, թե որտեղ ենք մուտք եղած.</div><div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEh63gHKvJ2D5Q2sTMQsmyXYELYFA0_Cs4ZZx9EMJV0N6AYJgsJaDalPdWI1JW_V6IrMoHTFxoDHWIfvg2eUkhQwBJNNdSngOsVaRuYj2yBK8j-0mSmzlSCriqIdxL4-1XNwmxw1YMRZPz7hiOwj5zrFotHQgwU5B5An9BPZepgCwIr3mvTJyptIN5JbEEaT" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;">
<img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEh63gHKvJ2D5Q2sTMQsmyXYELYFA0_Cs4ZZx9EMJV0N6AYJgsJaDalPdWI1JW_V6IrMoHTFxoDHWIfvg2eUkhQwBJNNdSngOsVaRuYj2yBK8j-0mSmzlSCriqIdxL4-1XNwmxw1YMRZPz7hiOwj5zrFotHQgwU5B5An9BPZepgCwIr3mvTJyptIN5JbEEaT" width="400" />
</a>
</div><br /></div><div><br /></div><div>Այստեղ ընտրում ենք բոլոր մեր հաշիվները։ Եթե Ինստագրամի կցված էր Ֆեյսբուքին, երկուսի հետ նույնը անում ենք այստեղից հերթականությամբ։ Ում մոտ Ինստագրամը առանձին էր, ստորեւ կլինի դրա քայլերը.</div><div><br /></div><div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEj9r8MgoTjbuEg4VEHkiaK8xH3Fqd3A-ooEBtdhVFqO46SbeOFE7hXUUiyV-plioucur9X7hWU2DamQtVzrxBvyIS4SVlQfEKcA_8inkaiPy9O9WO7DXlwLdc2iDHuq2ln1mDO4qQJOhdgPuuO-p65c8RRFNAUL81TlU9-RGeH2pzWC-KfppqsUFUeOtqPk" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;">
<img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEj9r8MgoTjbuEg4VEHkiaK8xH3Fqd3A-ooEBtdhVFqO46SbeOFE7hXUUiyV-plioucur9X7hWU2DamQtVzrxBvyIS4SVlQfEKcA_8inkaiPy9O9WO7DXlwLdc2iDHuq2ln1mDO4qQJOhdgPuuO-p65c8RRFNAUL81TlU9-RGeH2pzWC-KfppqsUFUeOtqPk" width="400" />
</a>
</div>Առաջինը մեր սարքն է, մնացածը այլ.</div><div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEgAVsUqDHOuISdCp0pZAtYe5dPY9gPGLxJTh9Wqw5PMRut7-Ma3jhMFcCbtWiVlQb0slw7EPejGu9LX3LSDlIxllNR18zyUS6u6MSNBq4Gtu9v5rFL2D7_EqqfsymZbPyUaq7NNYMQLRKx66-s588uRUu846wqKcPVJrRr5tUCHcbywiBweVXqcrgl-ugUC" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;">
<img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEgAVsUqDHOuISdCp0pZAtYe5dPY9gPGLxJTh9Wqw5PMRut7-Ma3jhMFcCbtWiVlQb0slw7EPejGu9LX3LSDlIxllNR18zyUS6u6MSNBq4Gtu9v5rFL2D7_EqqfsymZbPyUaq7NNYMQLRKx66-s588uRUu846wqKcPVJrRr5tUCHcbywiBweVXqcrgl-ugUC" width="400" />
</a>
</div><br /></div><div>Սխմում ենք այլ սարքին եւ տալիս դուրս գալ</div><div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEiELYUhF0S3Kk-oeBqgiPagXBzey8TIfSRaYEuOlIPqZihRXlUHCL4y5iMNipunglgs0pfiEzVxQ43k8Aw2ozYmhA130aozWslOd1Z7p6vhP9OF7ytNseT4GocYnHQ1Wzb4wuI0VFSYt7GHVavRIkAqV_rgK5U5CDwQtfIJbkoidc9JE0bM4nCrMGPEEPFp" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;">
<img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEiELYUhF0S3Kk-oeBqgiPagXBzey8TIfSRaYEuOlIPqZihRXlUHCL4y5iMNipunglgs0pfiEzVxQ43k8Aw2ozYmhA130aozWslOd1Z7p6vhP9OF7ytNseT4GocYnHQ1Wzb4wuI0VFSYt7GHVavRIkAqV_rgK5U5CDwQtfIJbkoidc9JE0bM4nCrMGPEEPFp" width="400" />
</a>
</div><br /></div><div><br /></div><div>Instagram</div><div><br /></div><div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEhpzkTAUjGMFHWLnSawDok7sGrYC7pfBcstRcsJ4aTw1WOLqxIHsYaf7xaXc4yvUDCj1p8CiE9ohyf8XzF_FPCGUueb-rIw7GYowxZFMJZE6YqQlgp-NAmmQ2ApcVDV77xVZtQVaVbrOwOlOJT3LPyeSVbPwTSnr5z-Seb3gbwHvdB3SscmqH5ebOXJXQpQ" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;">
<img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEhpzkTAUjGMFHWLnSawDok7sGrYC7pfBcstRcsJ4aTw1WOLqxIHsYaf7xaXc4yvUDCj1p8CiE9ohyf8XzF_FPCGUueb-rIw7GYowxZFMJZE6YqQlgp-NAmmQ2ApcVDV77xVZtQVaVbrOwOlOJT3LPyeSVbPwTSnr5z-Seb3gbwHvdB3SscmqH5ebOXJXQpQ" width="400" />
</a>
</div><br /></div><div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEgNjv9LP-S0FPm-krv7j0-pY1hmXkbJgav9C1tVg6I0OUsQPLCZj7at38ecfg9Ls0tva1qj_nI8A0ihDiCNGhM4T9zHSTABp0F21Cy1zcKvOJPnkAB6CInnlwf4uoNyWeh3hlbTp36kaSWlxdI1Hli9K7Gth0-j33kXtRdWqN2HhVuHCKdKJDqUgGw4tHog" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;">
<img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEgNjv9LP-S0FPm-krv7j0-pY1hmXkbJgav9C1tVg6I0OUsQPLCZj7at38ecfg9Ls0tva1qj_nI8A0ihDiCNGhM4T9zHSTABp0F21Cy1zcKvOJPnkAB6CInnlwf4uoNyWeh3hlbTp36kaSWlxdI1Hli9K7Gth0-j33kXtRdWqN2HhVuHCKdKJDqUgGw4tHog" width="400" />
</a>
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEhrvUhMaCwDUWCcwxiENIJzhPoByx4fUugM0PYtfNlpl5eXEkMzjLkVzBFLKscFrbyXH6ojk4At4LfEyWENDWyleRO82YQgLpQ-_WF8lmHb0NxWIMdNpZRw-4cnLcMX9gmgNKapX7E8_4mSclDbQ3lUOkO79CCSg6x-baSdsPfZg5esF8qPPChs13ExU4_r" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;">
<img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEhrvUhMaCwDUWCcwxiENIJzhPoByx4fUugM0PYtfNlpl5eXEkMzjLkVzBFLKscFrbyXH6ojk4At4LfEyWENDWyleRO82YQgLpQ-_WF8lmHb0NxWIMdNpZRw-4cnLcMX9gmgNKapX7E8_4mSclDbQ3lUOkO79CCSg6x-baSdsPfZg5esF8qPPChs13ExU4_r" width="400" />
</a>
</div>ու արդեն նույնը, ինչ անում էինք Ֆեյսբուքում</div><div><br /></div><div>Gmail</div><div><br /></div><div>Հիմա էլեկտրոնային փոստը։ Էլի սխմում ենք մեր մռութը, հետո բացված պատուհանում գուգլի հաշվին </div><div><br /></div><div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEifKdqIZwJ9OGNjO2Z6OyrwnEqCxsGF_Z_l77U904DUiOEwM_LWBECsQt5DNkG0sPr6tzz6hPhRQm1HaOFIB4sCur5-FYGSG8qkzxAjzfcw6oz644rk0a5PHd8COfmjD-3OfrjhnO5Y-t2h7ffRfkhDdl-0OC0CLKP3Yae6q6enrCUJY_b9p_Yb0Ka6Wbl1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;">
<img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEifKdqIZwJ9OGNjO2Z6OyrwnEqCxsGF_Z_l77U904DUiOEwM_LWBECsQt5DNkG0sPr6tzz6hPhRQm1HaOFIB4sCur5-FYGSG8qkzxAjzfcw6oz644rk0a5PHd8COfmjD-3OfrjhnO5Y-t2h7ffRfkhDdl-0OC0CLKP3Yae6q6enrCUJY_b9p_Yb0Ka6Wbl1" width="400" />
</a>
</div><br /></div><div>Безопасность </div><div><br /></div><div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEhWz2EPxtzdXLUicU5i8i6mFnHx6IeAVNObWxvU-z88NGF6u1EgL4_tDnbmS51vObRyeIfoKoJLgkBUzDBtKjQQcMUm6-znp80HoIjf4cFbHf0jaxw6iockEJ7G5Yp4vzNCMtN6fcG6qPaLiJ3xjHs1CvDUyxyhburaaGl4SwDVjCltor65u5uoZuvF1Jms" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;">
<img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEhWz2EPxtzdXLUicU5i8i6mFnHx6IeAVNObWxvU-z88NGF6u1EgL4_tDnbmS51vObRyeIfoKoJLgkBUzDBtKjQQcMUm6-znp80HoIjf4cFbHf0jaxw6iockEJ7G5Yp4vzNCMtN6fcG6qPaLiJ3xjHs1CvDUyxyhburaaGl4SwDVjCltor65u5uoZuvF1Jms" width="400" />
</a>
</div><br /></div><div>Устройства</div><div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEgNAS_6i-C_ZZ8_mXlkaHGXZRON_l21_KvVZSqiEakF8rhgr6bvmhdk93jqkFG5qDB1x0B0f1siaqWR5VqHekAlsT_5TgxROyeByFFMq0hMq7m07yNKttzqCUj2QVKakoXdP0GJoFuGk_S7c3YrbgO4fjdNM6TJH8i-q8jTwZOLSLcA_ScNyjoKBjBsNxBn" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;">
<img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEgNAS_6i-C_ZZ8_mXlkaHGXZRON_l21_KvVZSqiEakF8rhgr6bvmhdk93jqkFG5qDB1x0B0f1siaqWR5VqHekAlsT_5TgxROyeByFFMq0hMq7m07yNKttzqCUj2QVKakoXdP0GJoFuGk_S7c3YrbgO4fjdNM6TJH8i-q8jTwZOLSLcA_ScNyjoKBjBsNxBn" width="400" />
</a>
</div>выйти</div><div><br /></div><div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEhRdSlHKHBVqm-Tnw6PHaOvO86APp566EIMSAHpFvfeKetmTvmIN-cY435zEGX1sznDnNFJiCz5fhHBdqYFpPUyoSI4vVh5_d3eHjOI2vlSqsxK5n7O0Ukjtg5-ilGgq0JHakgE7U4Io_GikBpLlPCkdhg40ZjrwEtE_ywObCHGLDfmkrZAP2iGYfsxuaiD" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;">
<img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEhRdSlHKHBVqm-Tnw6PHaOvO86APp566EIMSAHpFvfeKetmTvmIN-cY435zEGX1sznDnNFJiCz5fhHBdqYFpPUyoSI4vVh5_d3eHjOI2vlSqsxK5n7O0Ukjtg5-ilGgq0JHakgE7U4Io_GikBpLlPCkdhg40ZjrwEtE_ywObCHGLDfmkrZAP2iGYfsxuaiD" width="400" />
</a>
</div>Mail.ru</div><div><br /></div><div>Հիմա բոլորիս սիրված Մայլը</div><div><br /></div><div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEgRJGzabVkHZH-lorPAmIFzLdQnRz5wiXTnYpqzxSLmOCJBpE0IFb_EQq1hnbyhLWjl3PTHaujyNBpewqeG-X4hPWUm8vFKDeO9MQfAfjbPsqDMF1hiVefnhz49gtOmOoCYNbwM9jMKywi3-MClMnsspDiVyqxwZLv9iKTHjfyoAcdDPibLk_q7s6GDdqie" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;">
<img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEgRJGzabVkHZH-lorPAmIFzLdQnRz5wiXTnYpqzxSLmOCJBpE0IFb_EQq1hnbyhLWjl3PTHaujyNBpewqeG-X4hPWUm8vFKDeO9MQfAfjbPsqDMF1hiVefnhz49gtOmOoCYNbwM9jMKywi3-MClMnsspDiVyqxwZLv9iKTHjfyoAcdDPibLk_q7s6GDdqie" width="400" />
</a>
</div><br /></div><div><br /></div><div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEhOLwAJ49kM3xBNqKQ8nOiZJuqK5_fP6d1G2gTbKSRU76dO__v29VFnD_rF4JvKOCVG7f0mFlEkgCqbGrrCx70niRkN08tOrD36dyHDD60sf3xbBPFfYb4G4KRig0f_AeOMhW09_oXksmhiE8KWUuWQSAwYY3Airmv38Y3tWHX1u-rjxiYo2Pn28BycXZny" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;">
<img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEhOLwAJ49kM3xBNqKQ8nOiZJuqK5_fP6d1G2gTbKSRU76dO__v29VFnD_rF4JvKOCVG7f0mFlEkgCqbGrrCx70niRkN08tOrD36dyHDD60sf3xbBPFfYb4G4KRig0f_AeOMhW09_oXksmhiE8KWUuWQSAwYY3Airmv38Y3tWHX1u-rjxiYo2Pn28BycXZny" width="400" />
</a>
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEgefydVeORJjnhe0l9xlDgCzBwY6mNBp3YbFli7EoNbTBxi8rBANt6Jfy5CzJ-rJ-FklRSNKfiiKT_fuhKe-6n5K8AMZWN_TQzTA-SHn1hXeJUOiQv8lB72XnM6bU4qjKrphnFhwzMs7MFQ-u3l8a-CfI6vUW0zUASO3WC85aXHGaufxDz2crGX7sQube8P" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;">
<img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEgefydVeORJjnhe0l9xlDgCzBwY6mNBp3YbFli7EoNbTBxi8rBANt6Jfy5CzJ-rJ-FklRSNKfiiKT_fuhKe-6n5K8AMZWN_TQzTA-SHn1hXeJUOiQv8lB72XnM6bU4qjKrphnFhwzMs7MFQ-u3l8a-CfI6vUW0zUASO3WC85aXHGaufxDz2crGX7sQube8P" width="400" />
</a>
</div>լրիվ նույն կերպ բացում ենք սարքերը ու դուրս քցում</div><div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEg8beqZL2hRKDnfc_G9BOwIMx5EEtZgeRmtUhSRq7_IJNyq0JgrXzk1ybMEqW8hZlidDK192NbY9BJiLLkS98MoppV91nJdq-em17ZUPEIGHCkOe_pwTHUFfKomkTJKcM4j3h01uUCyOLXwlaLZjUj91p2tvWBtQSA1upqMhlJfghUtLNJG1CJ6F72i4mo4" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;">
<img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEg8beqZL2hRKDnfc_G9BOwIMx5EEtZgeRmtUhSRq7_IJNyq0JgrXzk1ybMEqW8hZlidDK192NbY9BJiLLkS98MoppV91nJdq-em17ZUPEIGHCkOe_pwTHUFfKomkTJKcM4j3h01uUCyOLXwlaLZjUj91p2tvWBtQSA1upqMhlJfghUtLNJG1CJ6F72i4mo4" width="400" />
</a>
</div> Telegram</div><div>Կրկին երեք գծիկը, կբացվի պատուհան</div><div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEjLmLPGbnmyxOAwlnvGyAENyxTLrA86QL4nHWFJs-oRQ61NmxacP6qv-t0SCRmzJYlMhnRpVphPwgj3zmySlHy6tWkbMXtrgwNnnN5i0nrDgjgHQmtpFYFBk-OuT5rJ1a_9Psl57uxj6JHO8f2op1K5Tw7PXBZA0yVef3fttMjMEDtD2v2s3K2ri_06cE54" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;">
<img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEjLmLPGbnmyxOAwlnvGyAENyxTLrA86QL4nHWFJs-oRQ61NmxacP6qv-t0SCRmzJYlMhnRpVphPwgj3zmySlHy6tWkbMXtrgwNnnN5i0nrDgjgHQmtpFYFBk-OuT5rJ1a_9Psl57uxj6JHO8f2op1K5Tw7PXBZA0yVef3fttMjMEDtD2v2s3K2ri_06cE54" width="400" />
</a>
</div>устройства, անում ենք նույն բանը</div><div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEiaTH_0TDLFSdAD3gWe5wjJ-O9_JCbU6bC5kucz8sINQ6GHHOgtun6bsqlEp1TSqmVZ4wOnHlUWU2nRFVUMIYa0fD7_HN3fuSbmUxpclhYlNwYgy0YRe3YR2mT9WY5ZI7s7yzLJ4GzBTkxZw_PYnf5eQsvxqm5lVKTZ4B5jdF4-4xcf5nDxM0CKPsCSS1fh" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;">
<img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEiaTH_0TDLFSdAD3gWe5wjJ-O9_JCbU6bC5kucz8sINQ6GHHOgtun6bsqlEp1TSqmVZ4wOnHlUWU2nRFVUMIYa0fD7_HN3fuSbmUxpclhYlNwYgy0YRe3YR2mT9WY5ZI7s7yzLJ4GzBTkxZw_PYnf5eQsvxqm5lVKTZ4B5jdF4-4xcf5nDxM0CKPsCSS1fh" width="400" />
</a>
</div><br /></div>Samvel Martirosyanhttp://www.blogger.com/profile/15804213251222442795noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1916154796868758528.post-9721689907091196302023-07-10T19:26:00.004+04:002023-07-10T19:26:43.845+04:00Ինչպես ֆեյք Ֆեյսբուքյան հաշիվը դառնում է հայտնի եւ հավաքագրում տեղեկատվություն լրագրողների մասին<p> Կա երկու հայտնի բան.</p><p>ա. Ադրբեջանական հատուկ ծառայությունները ակտիվորեն օգտագործում են սոցցանցերը Հայաստանի դեմ հիբրիդային պատերազմում</p><p>բ. Հայ տղամարդ օգտատերեից շատերը սոցցանցերում կորցնում են իրենց, իրենց ազգային, ընտանեկան եւ անհատական ինքնությունը՝ հանդիպելով "hianaly, heqiatayin" "красаваца'" եւ "yerknayin gegheckutyun" (մեջբերվում են իրական հայտարարագրեր)։</p><p><br /></p><p>Բնավ, այ երկու փաստերը անձամբ ինձ դարձնում են շատ կասկածամիտ։ Հատկապես, երբ հանդիպում է gegheckutyun արտահայտող նկարներով պրոֆիլ, որտեղ կան բազմաթիվ տարօրինակույթուններ։ Ու որ մի հատ էլ հավեսով տեղեկատվություն ա հավաքագրում։</p><p>Հիմա կոնկրետ օրինակ կլինի - բայց անպայման կարդացեք վերջին պարբերությունը։ </p><p>Եվ ասյպես, վերցնենք մի օրինակ ֆեյսբուքյան հաշիվ։ Որը ներկայանում է որպես լրագրող եւ իրավապաշտպան Վանաձորից, որն հիմա աշխատում է գերմանական լրատվամիջոցի վրա։ </p><p>Ծանոթացեք, Софи Чичян։ </p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhH7QK5sCPqVRq64s848Cka8jruV2NPF_zoheoQqmA_KI5vbN0JiS42g56dWKbUzYMl_Gtem2mA_mTxTMYqaHn80VFzNWgu0lm-MafjShpTBPJnaMW9iUEKd7fXAT7fkp4DOEUy2xYdfC0sW5M1S_3Xi12jD4PaGuPjkln34RiCxHHWnju4hUAGovlL6F25/s2608/-1-Facebook.png" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1224" data-original-width="2608" height="301" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhH7QK5sCPqVRq64s848Cka8jruV2NPF_zoheoQqmA_KI5vbN0JiS42g56dWKbUzYMl_Gtem2mA_mTxTMYqaHn80VFzNWgu0lm-MafjShpTBPJnaMW9iUEKd7fXAT7fkp4DOEUy2xYdfC0sW5M1S_3Xi12jD4PaGuPjkln34RiCxHHWnju4hUAGovlL6F25/w640-h301/-1-Facebook.png" width="640" /></a></div><br /><p><br /></p><p><br /></p><p>Տեքստերը շատ տարօրինակ են։ Սկսած լեզվի զգացողության բացակայությունը, օրինակ այստեղ «<span style="background-color: white; color: #050505; font-family: system-ui, -apple-system, "system-ui", ".SFNSText-Regular", sans-serif; font-size: 15px; white-space-collapse: preserve;">Այս նկարներիս շատ շատեմ սիրում»։ Էլ չասեմ ստորակետ եւ կետ չդնելը։ Բայց ստեղ խոսելու տեղ ունի - գրել ա, որ հայերեն չի ստացել կրթությունը։ </span></p><p><span style="background-color: white; color: #050505; font-family: system-ui, -apple-system, "system-ui", ".SFNSText-Regular", sans-serif; font-size: 15px; white-space-collapse: preserve;">Հետո ասում ա, որ ինչ-որ «Բերլիլն Նյուզում» ա աշխատում։ Բայց տենց լրատվական գտնելը դարձավ բարդ խնդիր։ Ես որ չգտա։ </span></p><p></p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhKJapHNPF_vSZEwZGixBplXQWO6f6EWEsTn7Utuvy7-u3rNnz7hpauRtIL_Kc117KnTaKs2YFJ8tILzHrxsRDbwii7XU4vG7l9bWegcMFiGOR1TBpqCjqJM1xLlq1EbL9O0GHSUzMMVjaEOpWFGOEzyyCg7rkIHtk9oggutiK0HHY5-wf8YzN4kT-gGaLg/s1172/%D0%A1%D0%BE%D1%84%D0%B8-%D0%A7%D0%B8%D1%87%D1%8F%D0%BD-%F0%9F%93%BD%D4%B2%D5%A1%D6%80%D5%AB-%D5%A3%D5%A1%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%BD-%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%F0%9F%93%BD%D4%B5%D5%BD-%D5%8D%D5%B8%D6%86%D5%AB-%D5%89%D5%AB%D5%B9%D5%B5%D5%A1%D5%B6-%D5%A5%D5%B4-%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B4-%D5%A5%D5%B4-Facebook.png" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="580" data-original-width="1172" height="316" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhKJapHNPF_vSZEwZGixBplXQWO6f6EWEsTn7Utuvy7-u3rNnz7hpauRtIL_Kc117KnTaKs2YFJ8tILzHrxsRDbwii7XU4vG7l9bWegcMFiGOR1TBpqCjqJM1xLlq1EbL9O0GHSUzMMVjaEOpWFGOEzyyCg7rkIHtk9oggutiK0HHY5-wf8YzN4kT-gGaLg/w640-h316/%D0%A1%D0%BE%D1%84%D0%B8-%D0%A7%D0%B8%D1%87%D1%8F%D0%BD-%F0%9F%93%BD%D4%B2%D5%A1%D6%80%D5%AB-%D5%A3%D5%A1%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%BD-%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%F0%9F%93%BD%D4%B5%D5%BD-%D5%8D%D5%B8%D6%86%D5%AB-%D5%89%D5%AB%D5%B9%D5%B5%D5%A1%D5%B6-%D5%A5%D5%B4-%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B4-%D5%A5%D5%B4-Facebook.png" width="640" /></a></div><br /><span style="background-color: white; color: #050505; font-family: system-ui, -apple-system, "system-ui", ".SFNSText-Regular", sans-serif; font-size: 15px; white-space-collapse: preserve;"><br /></span><p></p><p><span style="background-color: white; color: #050505; font-family: system-ui, -apple-system, "system-ui", ".SFNSText-Regular", sans-serif; font-size: 15px; white-space-collapse: preserve;"><br /></span></p><p><span style="background-color: white; color: #050505; font-family: system-ui, -apple-system, "system-ui", ".SFNSText-Regular", sans-serif; font-size: 15px; white-space-collapse: preserve;">Բայց դե ամենավատը էն ա, որ բոլոր նկարները իրենը չեն։ Ցրած են ռուսալեզու մի <a href="https://www.instagram.com/vragchinskaya/" target="_blank">աղջկա Ինստագրամից</a>։ </span></p><p>Սոֆի Չիչյան չկա ընտրողների ռեգիստրում ԿԸՀ կայքում։ Բայց դե լավ, կասեք, կարող է արդեն ՀՀ քաղաքացի չէ։ Բայց.</p><p>Sofi Chichian (ինքն իրեն հենց այսպես է ներկայացնում) ընդհանրապես Գուգլում չի հանդիպում գեթ մեկ անգամ - <a href="https://www.google.com/search?q=%22Sofi+Chichian%22&sxsrf=AB5stBib1X7Ofsb6YPtigdwz_ZExVAbpcw%3A1688997864023&ei=6A-sZMKJAdmCi-gPxN6ssAw&ved=0ahUKEwjCnditp4SAAxVZwQIHHUQvC8YQ4dUDCA8&uact=5&oq=%22Sofi+Chichian%22&gs_lcp=Cgxnd3Mtd2l6LXNlcnAQAzIHCCMQrgIQJzoKCAAQRxDWBBCwAzoECCMQJ0oECEEYAFClCVi6HWCyIGgDcAF4AIABgAKIAdoFkgEDMi0zmAEAoAEBoAECwAEByAEI&sclient=gws-wiz-serp" target="_blank">ինքներդ տեսեք</a>: Sofi Chichyan էլ չկա։ </p><p>ՈՒ հետո շատ հետաքրքիր են Սոֆիի հետաքրքրությունները։ Պարբերաբար ուզում է ծանոթանալ լրագրողների.</p><p><br /></p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhNh9ens_nL53G5MYbgNbCLqVV4L2FkLOgxm9mxOHPM6aZkJAucChlzq-58O195hZCIUv2Nxl5ovyO4sx5rWw92ibZxTwbBFKDaKqpp4IKlxByr9tblKYEdskqMINTye2bLT-WkTnLTMPsM6Flw_qeAS7V-xuLIwqb5gy4pZbMoWmejGV10Ymsl7jCcpNUV/s1164/-1-Facebook%20(1).png" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="668" data-original-width="1164" height="368" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhNh9ens_nL53G5MYbgNbCLqVV4L2FkLOgxm9mxOHPM6aZkJAucChlzq-58O195hZCIUv2Nxl5ovyO4sx5rWw92ibZxTwbBFKDaKqpp4IKlxByr9tblKYEdskqMINTye2bLT-WkTnLTMPsM6Flw_qeAS7V-xuLIwqb5gy4pZbMoWmejGV10Ymsl7jCcpNUV/w640-h368/-1-Facebook%20(1).png" width="640" /></a></div><br /><p><br /></p><p>Հաշիվը բացվել է ապրիլի սկզբին, բայց արդեն ամեն մի լուսանկար ստանում է մի քանի հարյուր լայք, էլ չեմ խոսում մեկնաբանությունների մասին։ </p><p><br /></p><p>Մերնսկ ես ունեմ իր հետ մոտ հիսուն ընդհանուր ընկեր։ Մեծ մասը լրագրող ու հանրային անձիգ։</p><p>Շատերը ասում են, որ ոչինչ մեկ է ես ամեն ինչ բաց եմ գրում։ Բայց ստեղ ուրիշ սկզբունք է աշխատում։ Մարդ մտնում է, տեսնում է լիքը հայտնի մարդ է հետը ընկերացած, ինքն էլ լրագրող է ներկայանում։ Ուրեմն իրականում վստահելի մարդ է։ </p><p>Այնպես որ, զգուշացեք ֆեյքերից։ Ընկերանալով, դուք իրենց լեգիտիմացնում եք ու նետում հանրային դաշտ։</p>Samvel Martirosyanhttp://www.blogger.com/profile/15804213251222442795noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1916154796868758528.post-67795596453253618342021-12-21T16:23:00.008+04:002021-12-22T01:09:35.776+04:00Կիբերանվտանգություն․ ինչ սպասել ու ինչ անել 2022֊ին<p> </p><div>Կիբեր֊վտանգները մեր երկրի եւ հասարակության համար շարունակելու են լինել լուրջ եւ աճող սպառնալիքներ։ Մեր <a href="https://www.banman.am/2020/12/2021-Armenia-media-cyber-prediction.html" target="_blank">կանխատեսումները 2020-ին </a>առ այն, որ երկրում կակտիվանան տարբեր պետություններին սպասարկող հաքերային թիմեր, ինչպես նաեւ ներքին հաքերային ակտիվությունը կակտիվանա, փաստացի իրականացվեցին եւ էլ ավելի կխորանան։ Սակայն կան այլ զարգացող վտանգներ։ Դիտարկենք հերթով կիբեռ֊սպառնալիլքները։ </div><div><br /></div><a href="https://www.banman.am/2021/12/Armenia-cyber-attacks-in-2021.html" target="_blank">2021 թվականին կիբերանվտանգության տեսանկյունից</a> մենք ունեցել ենք ինչպես կրկնվող երեւույթներ, այնպես էլ յուրահատուկ զարգացումներ։ <div><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEhyljwNTbFWitFU3eNhw3QbpB0OjGF1mU6BL5h0uHirpJhnhoXr6mK8JYCluT0ckGs72MhXuAzSpiKcFRoAxCUtfnGAV_6LEv9IhsijwERwqgNlujeZuHILKJHPkeLgBTboMifaT10BeONUNXlDqIKgpvdwibCOLxu8GHyfpGgTAr5K6JIx66GkabN_QA=s887" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="514" data-original-width="887" height="370" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEhyljwNTbFWitFU3eNhw3QbpB0OjGF1mU6BL5h0uHirpJhnhoXr6mK8JYCluT0ckGs72MhXuAzSpiKcFRoAxCUtfnGAV_6LEv9IhsijwERwqgNlujeZuHILKJHPkeLgBTboMifaT10BeONUNXlDqIKgpvdwibCOLxu8GHyfpGgTAr5K6JIx66GkabN_QA=w640-h370" width="640" /></a></div><br /><div><br /></div><div><br /></div><div>
Կրկնվող երեւույթներից, որոնք մեզ հետ կլինեն նաեւ 2022֊ին հարկ է նշել մի քանի կարեւորը․
<div><br /></div><div><ul style="text-align: left;"><li>Ադրբեջանական հաքերները արդեն տասնամյակներ աշխատում են հայաստանյան եւ ընդհանրապես հայկական թիրախների դեմ։ Նման գործողությունները, բնականաբար, միտում չունեն նվազելու։ Թիրախավորվելու են ինչպես կայքերը, այնպես էլ հաշիվները սոցիալական ցանցերում։
</li></ul><div><br /></div><div><ul style="text-align: left;"><li>Կիբեր հանցագործները տարբեր հնարքներով փորձում են մարդկանցից գումար կամ անձնական տվյալներ կորզել։ Այստեղ շարունակաբար աճելու է ներքին շուկայում հարձակումների թիվը, որոնք ավելի վտանգավր են, քանի որ թիրախային են, հիմնվում են տեղական թեմաների վրա, ընկալելի հայերենով են իրականացվում գործընթացները, որոնք ավելի հեշտ են մոլորեցնում մեր քաղաքացիներին։
</li></ul><div><br /></div><div>
Սա համատարած, զանգվածային եւ գրեթե անընդհատ բնույթ ունեցող երեւույթներ են։ Սակայն, կարելի է կանխատեսել աճ լուրջ, խորացված եւ թիրախավորված հարձակումների ոլորտում։ Որո՞նք են այն հիմնական լուրջ վտանգները, որոնց մենք կարող ենք հանդիպել եկող տարում։
<div><br /></div><div><ul style="text-align: left;"><li> Արտաքին եւ ընդհանուր տարածաշրջանային աշխարհաքաղաքական իրավիճակից բխող վտանգները։ Հայաստանը գտնվում է բազմաթիվ երկների եւ գերտերությունների ուշադրության կենտրոնում, հաշվի առնելով ներկա զարգացումները։ Ինչը նշանակում է, որ գնալով աճելու են պետական հաքերային խմբերի կողմից իրականացվող թիրախային հարձակումները, որոնց աճը մենք տեսել ենք արդեն 2021֊ին։ Առնվազն վեց֊յոթ երկիր է կարելի նշել, որոնք ունեն շատ խորը հետաքրքրություններ տարածարջոնում եւ համապատասխան ներուժ բարդ կիբեր֊հարձակումներ իրականացնելու համար հայաստանյան եւ ընդհանրապես հայկական թիրախների դեմ։ Եվ սա չհաշված Թուրիքայի եւ Ադրբեջանի հատուկ ծառայությունները, որոնց հետաքրքրությունը երբեք չի մարել եւ միտում էլ չունի։ Նման պետական հաքերային թիմերը աշխատում են փոքր քանակի թիրախների դեմ, սակայն դրանց գործողությունների ազդեցությունը կարող ա լինել շատ ծանր, ազգային անվտանգության մակարդակով աղետներ առաջացնել։
</li></ul><div><br /></div><div><ul style="text-align: left;"><li> Մյուս լրջագույն խնդիրն այն է, որ ներքին քաղաքական դաշտում է սկսել ակտիվացում։ Հայաստանը փաստացի արդեն իսկ հայտնվել է այն երկների ցանկում, որոնք, ամենայն հավանականությամբ, կիրառում են իրենց քաղաքացիների դեմ լրտեսական ծրագրեր։ Ամեն դեպքում, արդեն երկար ժամանակ է, ինչ ստացովում են զանազան սիգնալներ, որոնք կարող են նշանակել, որ ուժային կառույցները կիրառում են կիբեր֊լրտեսական գործիքներ կամ <a href="https://cyberhub.am/hy/blog/2020/04/05/sms_2fa_sedrak_mkrtchyan/ " target="_blank">գործընթացներ ներքին դաշտում</a>։ Խնդիրը նրանում է, որ եթե նման գործիքակազմ սկսում է ակտիվորեն կիրառվել երկրի ներսում, այդ պրոցեսները այլեւս շատ բարդ է ոչ միայն կանգնեցնել, այլ նույնիսկ դանդաղեցնել։ Հաշվի նստենք նաեւ այն փաստի հետ, որ վերջին շրջանում արձանագրվել են թվային միջամտության տարբեր տիպի դեպքեր, որոնց հետքերը տանում են ոչ-պետական ոլորտ։ Կարելի է ենթադրել, որ հետեւում կանգնած կարող են լինել ինչպես խոշոր տնտեսական, այնպես էլ քաղաքական ուժեր։ Ինչը դարձնում է իրավիճակի երկրի ներսում խիստ վտանգավոր եւ անվերահսկելի։ </li></ul><div><br /></div><div><ul style="text-align: left;"><li> Հայաստանյան բանկերը եւ ֆինանսական հայստատոթւոյւնները դառնում են ավելի ու ավելի հետաքրքիր թիրախ կիբեր֊հանցագործների համար։ Մի քանի պատճառով։ Մարդկանց ներգրավվածությունը օնլայն առեւտրում եւ վարկավորմանը աճում է։ Բանկերը եւ ֆինանսական կազմակերպությունները սկսել են մրցավազք ավելի տեխնիկապես զննված երեւալու համար։ Այս ամենը ստեղծում է ինչպես մարդկային, այնպես էլ տեխնիկական տեսանկյունից պարարտ հող զանգվածային հարձակումների համար։ Ինպես պգտատերերի մակարդակով, այնպես էլ բուն բանկային եւ այլ ֆինանսական ենթակառուցվածքների մակարդակով։
</li></ul><div><br /></div><div><ul style="text-align: left;"><li> Պետական համակարգը գնում է դեպի ավելի խորը թվայնացում, էլեկտրոնային կառավարության գործիքակազմը համալրվում է եւ մոտակա ժամանակահատվածում կստանանք որակապես ավելի զարգացած համակարգեր։ Ինչը նաեւ նշանակում է՝ ավելի թիրախավորված եւ ավելի շատ հնարավոր խոցելիություններով։ Հնարավոր են ոչ միայն կառույցների աշխատանքերի խաթարումներ, այնպես էլ՝ անձնական տվյալների զանգվածային արտահոսքներ։
</li></ul><div><br /></div><div><ul style="text-align: left;"><li> Գոյություն ունեն վտանգներ կրիտիկական ենթակառուցվածքների մակարդակով հարձակումների։ Պատերազմի փորձը, երբ Արցախում թշնամուն հաջողվեց կիբեր֊հարձակման միջոցով խաթարել բջջային կապը, ցույց է տալիս, որ մենք պատրաստ չենք նման հարձակումների։
</li></ul><div><br /></div><div><h3 style="text-align: left;">
Ի՞նչ անել
</h3><span><a name='more'></a></span><div><br /></div><div>
Փաստ է, որ պետք է անել։ Քանի որ հիմա վտանգները, թվայնացման մակարդակը աճում է շատ ավելի արագ, քան պաշտպանողական միջոցները։
<div><br /></div><div>
Այսօր մենք որպես երկիր եւ որպես հասարակություն ունենք մի քանի խնդիր, որոնք պահանջում են անհապաղ լուծումներ․
<div><br /></div><div><ul style="text-align: left;"><li> Պետությունը պետք է վերջապես լուծի մի շարք հայեցակարգային ու ինստիտուցիոնալ խնդիրներ, նեռարյալ կիբերանվտանգության կենտրոնի ստեղծումը, տեղեկատվական անվտանգության պատասխանատուների նշանակումը բոլոր կառույցներում, ազգային ստանդարտների ստեղծումն ու ներմուծումը այս ոլորտում, կրիտիկական ենթակառուցվածքների վերաբերյալ օրենսդրական եւ իրական գործառույթների սկիզբը։
</li></ul><div><br /></div><div><ul style="text-align: left;"><li> Քաղաքացիական հասարակությունը պետք է ավելի ակտիվ լինի, մշտադիտարկի ու իրապես արձագանքի բոլոր այն դեպքերին, որոնք վերաբերում են ինչպես անձնական տվյալների արտահոսքներին, այնպես էլ՝ հնարավոր լրտեսական ծրագրերի կիրառմանը, հաքերային գործողություններին երկրի քաղաքացիների դեմ։ Ընդհանրապես կարեուր է հանրային վերահսկողությունը ինչպես հաքերային հարձակումների հարցում, այնպես էլ՝ անձնական տվյալների արտահոքսների դեպքում։
</li></ul><div><br /></div><div><ul style="text-align: left;"><li> Բնակչության իրազեկումը եւ թվային հիգիենայի հարցում անընդհատ կրթությունը մնում է առաջնային խնդիր։ Որը դեռ չի գնտնում այնպիսի լուծումներ, որոնք թույլ կտան իրապես նվազեցնել վտանգները։
</li></ul><div><br /></div><div><i><span style="font-size: xx-small;">Գրառումը պատրաստվել է Շվեդիայի եւ Internews (Audience understanding and digital support ծրագրի ) ֆինասնական աջակցությամբԼ Տվյալ հրապարակումը արտահայտում է միայն հեղինակի կարծիքները։
</span></i></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div>Samvel Martirosyanhttp://www.blogger.com/profile/15804213251222442795noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1916154796868758528.post-7115350513045166422021-12-20T00:53:00.001+04:002021-12-20T10:20:40.531+04:002021 թվականի հիմնական կիբերանվտանգության խնդիրները Հայաստանում <p> </p>
2021֊ը, անկասկած, ավելի թեթեւ տարի էր կիբեր֊վտանգների ըեսանկյունից, քան <a href="https://www.banman.am/2020/12/armenia-hack-2020.html" target="_blank">նախորդ ծանր տարին</a>։ Շատ հարցերում իրավիճակը ավելի հանգիստ էր, չկային զանգվածային հարձակումներ, որոնք անցյալ տարի տեղի էին ունենում ամառվանից սկցված մինչեւ պատերազմը։
<div><br /></div><div>
Մյուս կողմից, բավականին քիչ տեսանելի կամ հանրային հնչեղություն չստացած գործընթացները խոսում են այն մասին, որ Հայաստանի որպես պետություն, ինչպես նաեւ հանրային մակարդակով խոցելությունները կիբեր֊հարձակումների հանդեպ շարունակում են աճել։
<div><br /></div><div>
Սա պայմանավորված է մի քանի գործոնով․
<div><br /></div><div><ul style="text-align: left;"><li>Աճում է երկրի եւ բնակչության թվայնացումը, ինչը բացում է նոր խոցելի հանգույցներ։ Մյուս կողմից ընդհանուր գրագիտության աճը շատ ավելի կամաց է ընթանում
</li></ul><div><br /></div><div><ul style="text-align: left;"><li>Հայաստանը հայտնվել է աշխարհաքաղաքական բարդ գործընթացների կիզակետում, ինչի պատճառով տեղեկատվություն ստանալու մեջ հետաքրքրվածների թիվը աճել է
</li></ul><div><br /></div><div><ul style="text-align: left;"><li>Աճում է ներքին կիբեր֊հանցագործների թիվը, ինչը դարձնում է հարձակումները ավելի թիրախավորված եւ վտանգավոր։
</li></ul><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://citizenlab.ca/wp-content/uploads/2021/12/Fig-6.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="469" data-original-width="800" height="235" src="https://citizenlab.ca/wp-content/uploads/2021/12/Fig-6.png" width="400" /></a></div><br /><div><br /></div><div><h3 style="text-align: left;">
Ներքին կիբեր֊վտանգների աճ
</h3><div><br /></div><div>
Հայաստնը միշտ եղել է երկիր, ուր հիմնական հաքերային վտանգները ունեցել են արտաքին բնույթ։ Այստեղ տարբեր գործոններ են ազդել, որոնց պատճառով մինչեւ վերջերս լուրջ կամ կիսա֊լուրջ հաքերային թիմերիը գերադասում էին երկրից դուրս աշխատել՝ հիմնականում հայրենասիրական ոլորտում։
<div><br /></div><div>
Վերջին տարիներին սկսեցին շատանալ կիբեր֊խաբեբաները, որոնք այս կամ այն կերպով գումար էին կորզում: Սակայն բավականին նոր երեւույթ է դարձել հայաստանյան հաշիվների վրա հարձակումները հայալեզու հաքերների կողմից։ Որոնք լավ տեղյակ են ներքին խոհանոցին, հայերեն են խոսում, ինչը հեշտացնում է հարձակումները։ Այս հաքերները հիմնականում զբաղված են շանտաժով։ Կոտրում են հաշիվը, հետո գումար պահանջու՝ սպառնալով հակառակ դեպքում հրապարակել զոհի ներքին նամակագրությունները։ Միանգամից ասեմ․ հիմնականում, եթե գումար եք վճարում, ապա սպառնալիքները չեն դադարում։ Հասկանում են, որ դուք վճարունակ եք, ու սկսում են էլի ու էլի գումարներ կորզել։ Ասեմ, որ հարձակվողները հայեր են, բայց ոչ բոլորն են Հայաստանում գտնվում։
<div><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEhL8nXcViiyXS79AaY-MKn1xwpm1oh2y5Vzk-fg23Q8zX6pGoan61NUtn_lIchoCOPfR-RFDuNawMfjcNhWKvhV3g38cB4s9sR8HubEpGHgztQTCV9lD23F2JyG8qtfLElJ4UPXT7AeMQXkJyAegTM2dBXNUnap5EbVvyXZZ_7ArHPjJ_MeC0AeL-Fnlg=s2340" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="2340" data-original-width="1080" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEhL8nXcViiyXS79AaY-MKn1xwpm1oh2y5Vzk-fg23Q8zX6pGoan61NUtn_lIchoCOPfR-RFDuNawMfjcNhWKvhV3g38cB4s9sR8HubEpGHgztQTCV9lD23F2JyG8qtfLElJ4UPXT7AeMQXkJyAegTM2dBXNUnap5EbVvyXZZ_7ArHPjJ_MeC0AeL-Fnlg=w185-h400" width="185" /></a></div><br /><div><br /></div><div><i>
Հաքերի եւ զոհի նամակագրության օրինակ
</i><div><br /></div><div>
Նաեւ <a href="https://www.banman.am/2021/12/facebook-instagram-hack-protection.html" target="_blank">նշենք, թե ինչ անել, եթե նման հաձակման զոհ եք դարձել</a>։ Եվ ամենակարեւորը․ ինչպես անել, որ չդառնաք նման հարձակման զոհ <div><br /></div><div><h3 style="text-align: left;">
Թիրախային հարձակումներ պետականամետ հաքերների կողմից
</h3><div><br /></div><div>
Հայաստանցիները եւ ընդհանրապես հայերը աշխարհով մեկ արդեն տարիներ շարունակ հանդիսանում են թիրախ ադրբեջանական եւ թուրքական հաքերային խմբավորումների համար։ Դրանց մեջ կան ակընհայտորեն թիմեր, որոնք կամ պետական են, կամ աջակցում են պետական կառույցներին։ Այսպես օրինակ, տարվա ընթացքում ադրբեջանական Azerbaijan Cyber Army թիմը կոտրել են 70-ից ավելի հայաստանյան կայք։ Դժվար է հստակ ասել, թե որքանով են այս թիմի հաքերները կապված պետական կառույցների հետ։
<div><br /></div><div>
Սակայն վերջին ժամանակներում սկսվել է ակտիվացում այլ երկների պետական հաքերային թիմերի կողմից։ Ինչպես նաեւ արդեն կարելի ա արձանագրել, որ կան բավականին հիմնավոր կասկածներ խոսելու ներքին հարձակումների մասին։
<div><br /></div><div>
Նշենք ամենաաղմկարեւոր եւ հիմնավորումներ ունեցող դեպքերը, որտեղ երեւում են տարբեր պետությունների կողմից կիբեր հարձակումները․
<div><br /></div><div>
Հուլիսի 14֊ին Google֊ում հայտարարեցին, որ հայտնաբերել են երեք զրոյական օրվա (Zero Day) խոցելիություններ, որոնք թույլ են տվել բրաուզերի մակարդակով հարձակումներ իրականացնել։ <a href="https://blog.google/threat-analysis-group/how-we-protect-users-0-day-attacks/" target="_blank">Հարձակումների թիրախները եղել են Հայաստանում</a>։ Հարձակման համար օգտագործվել են կեղծ կայքեր որոնք նմանակել են հայաստանյան հակտնի լրատվականները․ lragir[.]org, armradio[.]org, asbares[.]com, armtimes[.]net,
armlur[.]org, armenpress[.]org, hraparak[.]org, armtimes[.]org, hetq[.]org. Հղումները վարակված կայքերի վրա տարածվել են էլեկտրոնային փոստի միջոցով։ Գուլգում համոզված են, որ հարձակումը իրականացվել է պետական հաքերների կողմից՝ առանց նշելու պետությունը։ Սակայն, հարձակման լրջությւոնը, նաեւ դրա ֆինանսապես թանկ լինելը խոսում է այն մասին, որ սա կարող էր իրականացվել միայն մի քանի երկրի հաքերների կողմից, երկների, ուր գոյություն ունեն իսկապես լուրջ կիբեր֊հարձակումների հզորություններ։
<div><br /></div><div>
Զուգահեռ Microsoft֊ում հայտնում են, որ հայտնաբերել են կրկին զրոյական օրվա հարձակում, ուր <a href="https://www.microsoft.com/security/blog/2021/07/15/protecting-customers-from-a-private-sector-offensive-actor-using-0-day-exploits-and-devilstongue-malware/" target="_blank">զոհերի ցանկում կային թիրախներ Հայաստանից</a>։ Citizen Lab կողմից իրականացված <a href="https://citizenlab.ca/2021/07/hooking-candiru-another-mercenary-spyware-vendor-comes-into-focus/" target="_blank">հետաքննությունը</a> թույլ է տալիս իմանալ, որ հարձակման համար օգտագործվել է իսրայելական Candiru կազմակերպությոան արտադրության վնասակար ծրագիրը։ Այս անգամ զոհերը ստանում էին հղում, որը տանում էր Արմենպրեսին նմանակող կայքի armenpress[.]net. <div><br /></div><div>
Նոյեմբերի 24֊ին մի քանի տասնյակ մարդ Հայաստանում ստացավ նամակ Apple֊ից այն մասին, որ իրենց վրա իրականացվել է հարձակման փորձ պետական հաքերային թիմի կողմից։ <a href="https://cyberhub.am" target="_blank">CyberHUB-A</a>M տվյալներով, հայտնի է քսանից ավելի նման նամակ ստացողների մասին Հայաստանում։ Նամակների ստացումից մի քանի ժամ առաջ Apple-ը հայտնել էր, որ դատի է տալիս իսրայելական NSO Group կազմակերպությանը, որն լրտեսական ծրագրեր է ստեղծում եւ վաճառում պետական կառույցներին, հետախուզական գործողությունների համար։ Ծրագիրը կոչվում է Pegasus, եւ ամենայն հավանականությամբ, նամակը հենց այս ծրագրի հավանական զոհերին է ուղղվել։
<span><a name='more'></a></span><div><br /></div><div>
Մի քանի մարդ արդեն հանրայնորեն հայտարարել են, որ իրենք ստացել են նման նամակներ։ Մեկը դա նախկին ԱԱԾ տնօրեն եւ ներկա “Պատիվ ունեմ” ընդդիմադիր ուժի ղեկավար <a href="https://www.facebook.com/avav111/posts/4128774197228456" rel="nofollow" target="_blank">Արթուր Վանեցյանն</a> է։ Մյուսը՝ <a href="https://www.facebook.com/sanasaryan/posts/10226843862500815" target="_blank">Դավիդ Սանասարյանն</a> է։ Ավելի ուշ նման բանի մասին հայտնեց փաստաբան <a href="https://www.facebook.com/anna.karapetyan.1238/posts/4762248813827737" rel="nofollow" target="_blank">Աննա Կարապետյան</a>ը։ Նաեւ բարձր տեխնոլոգիական արտադրության նախարար <a href="https://www.facebook.com/Yerkirmedia/videos/1328478160938430/" rel="nofollow" target="_blank">Վահագն Խաչատրյանը</a> հայտնեց լրագրողներին, որ ստացել է նման նամակ։ Ըստ տեղեկատվության անվտանգության փորձագետ <a href="https://www.facebook.com/ruben.muradyan/posts/4521469627973414" target="_blank">Ռուբեն Մուրադյանի</a>՝ ինքը դեռ երկու ամիս արաջ հայտնաբերել էր Pegasus Վանեցյանի եւ իրմտերիմների հեռախոսների վրա։.
<div><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><br /></div><br /><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEgaG59MqcNlWjQIbTn8GD1Jznt5LCWaVgOoQtEEqDn_rLBYYPsUmcg1695moU49fXtrzpW6vP50VycHu7DU15BL4ci4C4tGP4rcwA3GicuKOvaIrmDjlKBk2OsXiMz7uwx16sr13jXwaXv6iqlhTWbcWFySvi75Gu1R5KPS6_rP6JTTRNtabgY9PoUL-w=s960" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="960" data-original-width="550" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEgaG59MqcNlWjQIbTn8GD1Jznt5LCWaVgOoQtEEqDn_rLBYYPsUmcg1695moU49fXtrzpW6vP50VycHu7DU15BL4ci4C4tGP4rcwA3GicuKOvaIrmDjlKBk2OsXiMz7uwx16sr13jXwaXv6iqlhTWbcWFySvi75Gu1R5KPS6_rP6JTTRNtabgY9PoUL-w=w229-h400" width="229" /></a></div><br /><div><br /></div><div><i>
Վանեցյանի տարածած սքրինշոտը
</i><div><br /></div><div><div><br /></div><div>
Եթե Pegasus֊ի դեպքում կային կասկածներ, որ թիրախներից մի մասը կարող էին լինել ներքին հարձակման թիրախ, սակայն չկային ոչ մի ռեալ հուշումներ, ապա տարվա վերջ իրավիճակը փոխվեց։ Դեկտեմբերի 16֊ին առաջին անգամ Հայաստանը որպես պետություն անմիջականորեն հայտնվել է այն երկների ցանկում, որոնք օգտագործում են լրտեսական ծրագրեր ներքին դաշտում մարդկանց հեռախոսները վարակելու եւ լրտեսելու համար։ Հայտնաբերվել է <a href="https://about.fb.com/wp-content/uploads/2021/12/Threat-Report-on-the-Surveillance-for-Hire-Industry.pdf" target="_blank">Մետայի ֊ Ֆեյսբուքի</a> եւ <a href="https://citizenlab.ca/2021/12/pegasus-vs-predator-dissidents-doubly-infected-iphone-reveals-cytrox-mercenary-spyware/" target="_blank">Սիթիզենլաբի</a> կողմից։ Թիրախում քաղաքական գործիչներ եւ մեդիայի հետ կապ ունեցող մարդիկ են։ Օգտագործվել է մակեդոնական Cytrox ֆիրմայի արտադրության լրտեսական սոֆտը Անդրոյիդ եւ այֆոնների համար։ Վարակումը գնացել է կեղծ հղումներով ֊ որոնք նմանակել են իրական կայքեր, օրինակ․ youtu-be[.]net։ SMS-ների եւ մեսենջերներից ուղարկած հաղորդագրությունների միջոցով։ Ավելի մանրամասն <div><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><br /></div><br /><div><br /></div><div><br /></div><div>
Ակընհայտորեն, նկատվում է թիրախային հարձակումների աճ։ Կամ, պարզապես դրանք սկսել են ավելի շատ բացահայտվել, ինչը նույնպես հնարավոր է։ Ամեն դեպքում հստակ է մի բան․ իրավիճակը կիբերանվտանգության ոլորտում ավելի արագ է վաթթարանում, քան այս ոլորտում անվտանգությանն ուղղված քայլեր են իրականացվում։ Եթե իրականացվում են, իհարկե։
</div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div>
<div><br /></div><div>
<div><br /></div><div><i><span style="font-size: x-small;">
Գրառումը պատրաստվել է Շվեդիայի եւ Internews (Audience understanding and digital support ծրագրի ) ֆինասնական աջակցությամբԼ Տվյալ հրապարակումը արտահայտում է միայն հեղինակի կարծիքները։</span></i></div></div>Samvel Martirosyanhttp://www.blogger.com/profile/15804213251222442795noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1916154796868758528.post-58816927461464817652021-12-04T12:26:00.000+04:002021-12-04T12:26:41.984+04:00Ինչպես պաշտպանվել Ինստագրամի եւ Ֆեյսբուքի վրա հարձակումներից
Հայաստանում Ինստագրամի եւ Ֆեյսբուքի հաշիվների վրա հարձակումները, դրանց կոտրելը դարձել են լուրջ խնդիր։ Քանի որ զոհերի մեջ են մեծ քանակով անչափահասներ։ Ինչպես նաեւ սա մեծ տնտեսական հետեւանքներ է ունենում, քանի որ նաեւ կոտրում են մեծ քանակով բիզնես էջեր։ Խոսքը գնում է հազարավոր հաշիվների մասին։ Հստակ վիչակագրություն ոչ ոք չունի, քանի որ շատ դեպքերում տեղեկատվությունը չի հանրայնացվում։
<div><br></div><div><h3 style="text-align: left;">
Ո՞վքեր են կոտրողները
</h3><div><br></div><div>
Կա հիմնականում մի քանի տիպ հարձակվողների։
<div><br></div><div>
Մեկը բոլորիս քաջ ծանոթ ադրբեջանցի հաքերներն են։ Իրենք հարձակումները իրականացնում են անընդհատ ռեժիմով։ Իրենց համար տարվա եղանակ կամ իրավիճակային փոփոխություններ գոյություն չունեն։ Արդեն տարիներ շարունակ, հիմնականում Ապրիլյանից հետո ադրբեջանական հաքերները ռեժիմով հարձակվում են հայկական հաշիվների վրա։ Ինչի՞ համար են դա անում։ Երկու հիմնական դրդապատճառ կա։ Մեկը՝ զուտ վնաս տալն է հայերին։ Սա կենսակերպ է եւ սրա դեմ բան անել չես կարող։ Մյուս դրդապատճառը՝ տիրանալ հաշվին, տեղեկատվություն կորզել, նաեւ օգտագործել հայկական հաշիվները ապատեղեկատվություն, խուճապ առաջացնող լուրեր տարածելու համար։
<div><br></div><div>
Կա վատ նորություն։ Հայտնվել են հայ հաքերներ։ Որոնք լավ տեղյակ են ներքին խոհանոցին, հայերեն են խոսում, ինչը հեշտացնում է հարձակումները։ Այս հաքերները հիմնականում զբաղված են շանտաժով։ Կոտրում են հաշիվը, հետո գումար պահանջու՝ սպառնալով հակառակ դեպքում հրապարակել զոհի ներքին նամակագրությունները։ Միանգամից ասեմ․ հիմնականում, եթե գումար եք վճարում, ապա սպառնալիքները չեն դադարում։ Հասկանում են, որ դուք վճարունակ եք, ու սկսում են էլի ու էլի գումարներ կորզել։ Ասեմ, որ հարձակվողները հայեր են, բայց ոչ բոլորն են Հայաստանում գտնվում։</div><div><br>
<div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjcNyCvJh2QdbfWw_T4LbQybTJgghQyGaAFedHm1ApVyfrTyDuphV-qrRn0L-Y6c38dX-FP-ZRN1fts5QnlECBmp2h-xDG6Cu12o1d-L0dr0WRIw2VZovgrUaGJhkAzj87WPNOsaMfRYKtK/s1600/1638606397320729-0.png" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;">
<img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjcNyCvJh2QdbfWw_T4LbQybTJgghQyGaAFedHm1ApVyfrTyDuphV-qrRn0L-Y6c38dX-FP-ZRN1fts5QnlECBmp2h-xDG6Cu12o1d-L0dr0WRIw2VZovgrUaGJhkAzj87WPNOsaMfRYKtK/s1600/1638606397320729-0.png" width="400">
</a>
</div><i>Հաքերի եւ զոհի նամակագրության օրինակ </i></div><div><br></div><div>
Կան նաեւ միջազգային կիբերհանցագործներ, որոնց համար կարեւոր չէ դու ով ես։ Պարզապես կոտրում են հաշիվդ, օրինակ, վերավաճառելու համար։ Կամ զուտ հաքերային գործիքները ստուգելու, վարժվելու, հաճախ նույնիսկ այլ նման հաքերների մոտ պարծենալու համար։ Սրանք մեկ կան, մեկ չկան։
<div><br></div><div><h3 style="text-align: left;">
Ինչպե՞ս են կոտրում հաշիվները
</h3><div><br></div><div>
Բոլոր տիպի հաքերները չունեն առանձնապես լուրջ գործիքակազմ։ Հիմնական մեթոդը՝ այդպես կոչված ֆիշինգն է։ Երբ զոհին ուղարկվում է ինչ֊որ տիպի կեղծ նամակ, որով մարդուն դրդում են ինքնակամ հանձնել հաքերին իր գաղտնաբառերը։
<div><br></div><div>
Հիմնականում դա արվում է երկու ձեւով։ Մարդուն կամ վախացնում են, որ իր էջը կամ պրոֆիլը կարգելափակվի, քանի որ ինքը խախտել է, օրինակ, հեղինակային իրավունքը կամ այլ կանոններ։ Եվ առաջարկվում է անցնել հղումով, լրացնել ինչ֊որ մի հայտ, որը կփրկի հաշիվը արգելափակումից։
<span><a name="more"></a></span><div><br></div><div>
Կամ, մարդուն հայտնում են, որ ինքը ստացել է կապույտ նշանը իր պրոֆիլի համար, կամ մրցանակ է շահել եւ այլ նման ուրախալի լուրեր։ Եվ կրկին, առաջարկվում է անցնել ինչ֊որ մի հղումով, այդ նվերը ստանալու համար։</div><div><br></div><div><br>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjPd7st4H7PPf06_PWS1_xmQkuoliPzxNfcPQ5fHnLVDs4IPaUhaaUcN0wTmcfVj2EM_p2BcGvOoYMwKseRIANUnJQkqQGnji1YZ9witwRVIHWb-6ASCcGbGB6FacQcga3KccTPMjkd7-29/s1386/181445279_10159216647188781_5605390887025597402_n.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1386" data-original-width="640" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjPd7st4H7PPf06_PWS1_xmQkuoliPzxNfcPQ5fHnLVDs4IPaUhaaUcN0wTmcfVj2EM_p2BcGvOoYMwKseRIANUnJQkqQGnji1YZ9witwRVIHWb-6ASCcGbGB6FacQcga3KccTPMjkd7-29/w296-h640/181445279_10159216647188781_5605390887025597402_n.jpg" width="296"></a></div><br><div><br></div><div><i>Կեղծ նամակներից մեկը, իբր Ֆեյսբուքի անունից
</i><div><br></div><div>
Բոլոր դեպքերում էլ հաքերային հղումը տանում է ինչ֊որ մի էջի, որը նմանակում է Ֆեյսբուքի կամ ինստագրամի մուտքային էջը։ Մարդ լրացնելով մուտքանունն ու գաղտնաբառը, նվիրում է դրանք հաքերներին։
<div><br></div><div><h3 style="text-align: left;">
Ի՞նչ անել, որ չկոտրեն
</h3><div><br></div><div>
Առաջինը, ամեն անգամ լավ մտածել, ուսումնասիրել նամակը։ Հաստատ համոզվել, որ Ֆեյսբուքի անունից ուղարկված հղման հասցեն տանում է հենց Ֆեյսբուքի վրա, այլ ոչ ինչ֊որ մի նման հասցեով։ Ֆեյսբուքի հասցեն հենց facebook.com է, ոչ ավել, ոչ պակաս։ Նույնն էլ վերաբերում է Instagram.com֊ին։ Եթե կամայական տեղ մուտքագրում եք գաղտնաբառը, ուշադիր կարդացեք հասցեն, տառ առ տառ, մի քանի անգամ։
<div><br></div><div>
Եթե սոցցանցի ադմինիստրացիայից է եկել նամակը, ապա իմացեք, որ նույն բովանդակությունը դուք պետք է ունենաք ծանուցումներում։
<div><br></div><div>
Ֆեյսբուքն ու Ինստագրամը ձեր հետ չեն շփվի անհասկանալի պրոֆիլներից։ Տենց չի լինում։
<div><br></div><div>
Ու նաեւ ինտերնետում երկնքից ընկած նվերներ ստանալուց մի քանի անգամ մտածեք։ Կամ նույնիսկ կարող եք չմտածել էլ․ տենց բան պարզապես չի լինում։
<div><br></div><div>
Իհարկե, եթե մի քիչ գլուխ հանում եք, ավելի լավ է միացրեք երկփուլային վավերացում, 2 factor authentication.
<div><br></div><div>
Ինչպես միացնել դա <a href="https://www.youtube.com/watch?v=hdf8JFzEYyA" target="_blank">Ֆեյսբուքում</a>, <a href="https://www.facebook.com/watch/?v=214147373192049" target="_blank">ինստագրամում</a>։ <div><br></div><div>
Այս դեպքում նույնիսկ եթե սխալվեք, շտապեք ու հաքերին նվիրեք ձեր գաղտնաբառը, ապա ինքը չի կարողանա ներխուժել ձեր հաշիվ, քանի որ չի ունենա լրացուցիչ կոդը, որը դուք ստանում եք հեռախոսի վրա։
<div><br></div><div>
Նաեւ եւս մի կարեւորագույն կանոն․ ձեր բոլոր գաղտնաբառերը պետք է տարբեր լինեն։ Հակառակ դեպքում, եթե հաքերի ձեռքում հայտնիվ մեկ գաղտնաբառ, նա կկարողանա կոտրել ձեր բոլոր հաշիվները։
<div><br></div><div><h3 style="text-align: left;">
Իսկ ի՞նչ անել, եթե արդեն կոտրել են
</h3><div><br></div><div>
Ցավոք, արդեն գործը խիստ բարդանալու է։ Ավելի լավ է այս կետին չհասցնեք։ Բայց եթե հասել եք, փորձեք տվյալ հղումներով վերականգնել։
<div><br></div><div><b>
Ֆեյսբուքը վերականգնելու համար․ <a href="https://www.facebook.com/hacked" target="_blank">այստեղ</a></b></div><div><b> Ինստագրամը վերականգնելու համար․ <a href="https://help.instagram.com/149494825257596" target="_blank">այստեղ</a></b><div><br></div><div>
Եթե չի ստացվում, կրկին ու կրկին փորձեք, լինում է, որ տասերորդ անգամից հաջողվում է։ Բայց, մեծ է հավանականությունը, որ կարող է անհաջող լինեն բոլոր փորձերը։ Այնպես որ, ավելի լավ է անփորձանք, այս կետին չհասնեք:</div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div><div><br></div><div><br></div><div><i><span style="font-size: x-small;">Գրառումը պատրաստվել է Շվեդիայի եւ Internews (Audience understanding and digital support ծրագրի ) ֆինասնական աջակցությամբԼ Տվյալ հրապարակումը արտահայտում է միայն հեղինակի կարծիքները։</span></i></div>Samvel Martirosyanhttp://www.blogger.com/profile/15804213251222442795noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1916154796868758528.post-4802656994824904502021-11-29T22:18:00.004+04:002021-11-29T22:18:41.099+04:00Pegasus֊ը․ Ի՞նչ, Որտե՞ղ, Ե՞րբ<p> </p><p> </p>
Նոյեմբերի 24-ի լույս գիշերով բազմաթիվ մարդիկ ստացել են նամակ Apple֊ից, ուր իրենց տեղեկացնում էին, որ իրենք հանդիսացել են թիրախ պետական հաքերային թիմի կողմից հարձակման։
Նամակում չի նշվում, թե դա ինչ տիպի հարձակում է եւ որ երկրի հաքերների մասին է խոսքը։ <div><br /></div><div>Հայտնի է միայն, որ նման նամակներ ստացել են մարդիկ, որոնք կամ իրենք կարեւոր դերակատարում ունեն Հայաստանի հանրային եւ քաղաքական գործընթացներում կամ հանդիսանում են կարեւոր կառույցի աշխատակից։ Մեզ հայտնի է ավելի քան երկու տասնյակ մարդ, ով ստացել է նման զգուշացում Apple֊ից։ Դրանց մի մասը ընդդիմադիր են, մի մասը ներկայացնում են կամ վերջերս ներկայացրել են իշխանության տարբեր ճյուղեր։
<div><br /></div><div>
Նամակների ստացումից մի քանի ժամ առաջ Apple-ը հայտնել էր, որ <a href="https://www.apple.com/ru/newsroom/2021/11/apple-sues-nso-group-to-curb-the-abuse-of-state-sponsored-spyware/" target="_blank">դատի է տալիս իսրայելական NSO Group կազմակերպությանը</a>, որն լրտեսական ծրագրեր է ստեղծում եւ վաճառում պետական կառույցներին, հետախուզական գործողությունների համար։ Ծրագիրը կոչվում է Pegasus, եւ ամենայն հավանականությամբ, նամակը հենց այս ծրագրի հավանական զոհերին է ուղղվել։
<div><br /></div><div>
Մի քանի մարդ արդեն հանրայնորեն հայտարարել են, որ իրենք ստացել են նման նամակներ։ Մեկը դա նախկին ԱԱԾ տնօրեն եւ ներկա “Պատիվ ունեմ” ընդդիմադիր ուժի ղեկավար <a href="https://www.facebook.com/avav111/posts/4128774197228456" target="_blank">Արթուր Վանեցյանն</a> է։ Մյուսը՝ <a href="https://www.facebook.com/sanasaryan/posts/10226843862500815" target="_blank">Դավիդ Սանասարյանն </a>է։ Ավելի ուշ նման բանի մասին հայտնեց փաստաբան <a href="https://www.facebook.com/anna.karapetyan.1238/posts/4762248813827737">Աննա Կարապետյանը</a>։ Նաեւ բարձր տեխնոլոգիական արտադրության նախարար <a href="https://www.facebook.com/Yerkirmedia/videos/1328478160938430/" target="_blank">Վահագն Խաչատրյանը</a> հայտնեց լրագրողներին, որ ստացել է նման նամակ։ Ըստ տեղեկատվության անվտանգության փորձագետ <a href="https://www.facebook.com/ruben.muradyan/posts/4521469627973414" target="_blank">Ռուբեն Մուրադյանի</a>՝ ինքը դեռ երկու ամիս արաջ հայտնաբերել էր Pegasus Վանեցյանի եւ իրմտերիմների հեռախոսների վրա։
<div><br /></div><div><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg_wBRRS4Y-Dzw6NuRaHdwW3lQay3EkTofW0hnWwdHuomStkQBMEoGEZ3kozRLmitvFj7fY2OekuGOTMp0cBMPFb5CGE2M1vr4OuidDFSYFoqNeM6-dd0Kmgi2l8fZCm2jsZrSNhQSX6XQH/s960/260924585_4128776773894865_7756879962507818324_n.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="960" data-original-width="550" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg_wBRRS4Y-Dzw6NuRaHdwW3lQay3EkTofW0hnWwdHuomStkQBMEoGEZ3kozRLmitvFj7fY2OekuGOTMp0cBMPFb5CGE2M1vr4OuidDFSYFoqNeM6-dd0Kmgi2l8fZCm2jsZrSNhQSX6XQH/w229-h400/260924585_4128776773894865_7756879962507818324_n.jpg" width="229" /></a></div><br /><div><br /></div><div><i>
Արթուր Վանեցյանի ստացված նամակը
</i><div><br /></div><div>
<div><br /></div><div>
Հաշվի առնելով հնարավոր վարակվածների ցանկը եւ այն փաստը, որ բոլորը նույն պահին են ստացել զգուշացնող նամակը, կարելի է ենթադրել, որ Apple֊ում կարող էին մի քանի ալիք հարձակումները մեկ փուլով ընդգրկել զգուշացման արշավում։ Շատ հնարավոր է, որ մենք գործ ունենք մի քանի դեպքերի հետ, որոնց ընթացքում, օրինակ, վարակումները կարող էին ուենալ արտաքին եւ ներքաղական պատճառներ։ Քանի որ բոլոր վարակվածները միասին դժվար թե կարողանային հետաքրքրել մեկ հարձակվող կողմին։
<div><br /></div><div>
Իսկ հիմա անդրադառնանք մի քանի կարեւոր հարցերի․
<div><br /></div><div><h3 style="text-align: left;">
Ինչ է Pegasus֊ը
</h3><div><br /></div><div>
Pegasus֊ը իրենից ներկայացնում է բջջային հեռախոսները վարակող ծրագիր, որը արտադրվում է Իսրայելական NSO Group կազմակերպության կողմից եւ վաճառվում է միջազգային շուկայում՝ տարբեր պետական կառույցներին հետախուզական գործողոթւյուների համար։ Ծրագիրը թույլ է տալիս վարակված հեռախոսի միջոցով լիարժեք հետեւել թիրախին, ստանալով գրեթե ողջ տեղեկատվությունը, որի հնարավորությունը տալիս է սմարթֆոնը։ Կազմակերպությունը իրականացնում է վարակումը ինքնուրույն, պատվերով՝ ստանալով թիրախների ցանկը եւ տրամադրում հետո գործիքակազմը պատվիրատուին։
<div><br /></div><div><h3 style="text-align: left;">
Ինչ հնարավորություններ է այն տալիս
</h3><div><br /></div><div>
Pegasus֊ը կարող է վարակել երկու հիմնական օպերացիոն համակարգերը․ iOS, Android. Pegasus֊ի վարակումը իրականացվում է SMS, iMessage, WhatsApp միջոցով։ Վարակումից հետո այն թույլ է տալիս լիարժեք հետեւել թիրախին, մուտք ստանալով տվյալներին, հաղորդագրություններին, զանգերին։ Բացի դրանից, այն կարող է աննկատ միացնել հեռախոսի տեսախցիկն ու խոսափողը։ Փաստացի, թիրախը գաղտնիք չի ունենում։
<div><br /></div><div><h3 style="text-align: left;">
Կարող է ես էլ լինեմ Pegasus֊ի զոհ
</h3><div><br /></div><div>
Pegasus֊ը թանկ հաճույք է։ Խոսքը գնում է մի քանի հազար դոլարի մասին մեկ թիրախի համար։ Ամենայն հավանականությամբ դուք կարող եք լինել թիրախ այն դեպքում, երբ դուք հասարակա֊քաղաքական կամ ռազմական կարեւոր գործիչ եք, հետաքննող լրագրող կամ խմբագիր։ Իհարկե, նաեւ, եթե դուք կարեւոր հանցագործ եք կամ ահաբեկիչ։ Նաեւ, եթե դուք վերոհիշյալ անձնաց մոտիկ բարեկամ եք։ Մնացած այլ դեպքերում գրեթե անհնարին է, որ ձեր դեմ կկիրառվի նման թանկարժեք գործիք։
<div><br /></div><div><h3 style="text-align: left;">
Իսկ ում դեմ է Pegasus֊ը կիրառվել
</h3><span><a name='more'></a></span><div><br /></div><div>
Ենթադրվում է, որ ուժային կառույցները պետք է Pegasus֊ը օգտագործեն օրենքի սահմաններում։ Վերջին ամիսների բացահայտումները ցույց տվեցին, որ տասնյակ երկներում այն կիրառվել է ընդդիմադիրներին, լրագրողներին եւ այլ անհարմար անձանց հետեւելու համար։ Ավելին, կան տվյալներ այն մասին, որ պատերազմի ժամանակ 2020֊ին Pegasus֊ը կիրառվել է Հայաստանի պաշտոնյաների դեմ, ինչը խոսում է այն մասին, որ հարձակումները կարող էին լինել Ադրբեջանի կամ Թուրքիայի հատուկ ծառայությունների կողմից։
<div><br /></div><div>
Ամեն դեպքում, միջազգային մամուլի կողմից <a href="https://www.bbc.com/news/technology-57881364" target="_blank">ստացված տեղեկությունները </a>խոսում են այն մասին, որ ծրագրի միջոցով գաղտնալսվել են առնվազն մոտ հիսուն հազար մարդ, որոնցից շատերը ապօրինի․ լրագրողներ, իրավապաշտպաններ, քնդդիմադիր քաղաքական գործիչներ, ակտիվիստներ եւ այլն։ Գործիքը նաեւ ակտիվ ներքին դաշտում կիրառում է Ադրբեջանը։
<div><br /></div><h3 style="text-align: left;">
Ինչ անել, եթե դուք վարակվել եք կամ կասկածներ ունեք</h3><div><br /></div><div> Միանգամից ասեմ, որ <a href="https://www.amnesty.org/en/latest/research/2021/07/forensic-methodology-report-how-to-catch-nso-groups-pegasus/" target="_blank">առանց մասնագետի</a> դուք չեք կարող հաստատ իմանալ, վարակված եք իրականում, թե ոչ։ Բայց եթե ստացել եք նամակ կամ կասկածներ ունեք, ապա կարող եք հեռախոսը զրոյացնել, քցել գործարանային վիճակի, ինչը կսպանի վիրուսին։ Կամ կա ավելի անարյուն ձեւ։ Թարմացնել հեռախոսը։ Սա ընդհանրապես հարկավոր է անընդհատ անել։ Իսկ եթե ձեր հեռախոսը այլեւս չի թարմացվում ամիսներ շարունակ, ապա մտահոգվել նոր հեռախոս ունենալու հարցով։ Փոխել գաղտնաբառերը։ վ հիշել, որ այսօր Pegasus֊ը դադադրում է գործել հեռախոսի ռեստարտից հետո, եւ այլեւս չի միանում։ Եթե ձեզ նորից չվարակեն։
<div><br /></div><div>
Եթե դուք իսկապես կարեւոր թիրախ եք, ապա հիշեք, որ այսօր ձեր դեմ կկիրառվի Pegasus֊ը, հաջորդ օրը՝ մեկ այլ վնասակար ծրագիր։ Սա նշանակում է, որ դուք պետք է լրջորեն անհանգստանաք ձեր թվային անվտանգությունով եւ հասկանաք, որ ձեր դեպքում մի քանի տողով հնարավոր չէ ապահովել պատշաճ անվտանգություն։
</div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div><div><br /></div><div><br /></div><i><span style="font-size: x-small;">
Գրառումը պատրաստվել է Շվեդիայի եւ Internews (Audience understanding and digital support ծրագրի ) ֆինասնական աջակցությամբԼ Տվյալ հրապարակումը արտահայտում է միայն հեղինակի կարծիքները։
</span></i>Samvel Martirosyanhttp://www.blogger.com/profile/15804213251222442795noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1916154796868758528.post-20138725495010807612020-12-30T12:24:00.000+04:002020-12-30T12:24:00.297+04:00Կիբեր֊անվտանգությունը 2021 թվականի․ սպասումները եւ անելիքները<p> </p>
Հաշվի առնելով 2020 թվականի իրողությունները, կապված <a href="http://banman.am/2020/12/Armenia-internet-freedom-2020.html" target="_blank">կորոնվարիուսի</a> եւ <a href="https://www.banman.am/2020/12/armenia-hack-2020.html" target="_blank">Արցախյան պատերազմի</a> հետ, ինչպես նաեւ սպասվող քաղաքական եւ հասարակական զարգացումների, կիբեր֊անվտանգության տիրությում կարելի է սպասել նոր իրավիճակի։ Ինչից ելնելով պետք է նաեւ մտածել ավելի լուրջ մոտեցումներ ցուցաբերել թվային անվտանգության, թվային հիգիեանյի հետ կապված։ <div><br /></div><div> Այն կազմակերպությունները, որոնք ռեալ կամ տեսական վտանգի տակ են գտնվում (ինչի մասին ստորեւ), ճիշտ կանեն պարբերաբար անցնեն թվային աուդիտ։ Քանի որ մի կողմից վտանգներն են փոփոխվում։ Մյուս կողմից կամայական կազմակրեպությունում սարքերը եւ ծրագրային ապահովումը հնանում է, հայտնվում են նոր աշխատողներ, որոնք պատրաստված չեն մարտահրավերներին եւ այլն։ Հարկավոր է հաշվարկեր ռիսկերը, կանխարգելիչ գործողություններ իրականացնել։ Եվ սա մ բան է, որը պետք է անընդհատ լինի, աուդիտը եւ դրան հետեւող շտկումները պետք է լինեն պարբերաբար, հակառակ դեպքում սխալների կուտակում է լինում, որն էլ մի օր բերում է լուրջ խնդիրների։ </div><div><br /></div><div> Այս անգամ դիտարկենք կազմակերպությունների մակարդակով հնարավոր սպառնալիքները։ Հատկապես վտանգի տակ գտնվողների թվում են լրագրողները եւ հասարակական կազմակերպությունները։</div><div><br /></div><h3 style="text-align: left;"> Հիմնական եւ կրկնվող սպառնալիքները </h3><div><br /></div><div> Հասկանալի պատճառով մամուլը շարունակելու է լինել ադրբեջանական հաքերային թիմերի թիրախում։ Հրադադարի ստորագրելուց հետո, նոյեմբերի 10-ից բացարձակապես չդադարեցին DDoS հարձակումները հայաստանյան լրատվականների դեմ։ Դեռ երկար շաբաթներ կայքերի դեմ աշխատում էին ադրբեջանական բոթնետները։ Դա պայմանավորված է նրանով, որ չնայած, որ կա հրադադարի պայմանագիր, սակայն բուն պատերազմի ավարտին մենք չենք հասել։ Այն շարունակվում է հիբրիդային տեսքով եւ տեղեկատվական կոմպոենտը հիմնականներից է այս պահին։ Այդ իսկ պատճառով գրոհները լրատվական կայքերի դեմ լինելու են շարունակական։ Դրանք պերմանենտ չեն լինի, իրավիճակային կուժգնանան՝ կախված քաղաքական եւ ռազմական գործողությունների հետ։</div><div><br /></div><div> Չնայած, որ լրատվականների մեծ մասը ուներ պատերազմի օրերին պաշտպանողական համակարգեր, այնուամենայնիվ նշենք, որ գոյություն ունեն մի շարք հնարավորություններ DDoS հարձակումներից պաշտպանվելու համար հենց լրատվամիջոցների եւ իրավապաշտպան կազմակերպություննեի համար։ <a href="https://www.banman.am/2014/06/free-ddos-mitigation-servicies-for-ngos.html" target="_blank">Այստեղ հնարավոր է ծանոթանալ եղած անվճար տարբերակներին</a>, որոնք հասանելի են նշված կազմակերպություններին։ Ամեն դեպքում, միայն պաշտպանական համակարգի միացումը չի լուծում խնդիրը․ հարձակվողները անընդհատ փոխում են փոխել ուղղությունները, եւ հարկավոր է մասնագիտական միջամտություն։ </div><div><br /></div><div> Մյուս խնդիրը, որը տարիներ շարունակ Հայաստանում, ինչպես եւ ամբողջ աշխարհում առկա է, դա կրիպտովիրուսների (ransomware) հարցն է։ Սա մի թեմա է, որը Հայաստանում լուրջ ազդեցություն ունի ինչպես անհատների, այնպես էլ կազմակերպությունների մակարդակով, սակայն չի հանրայնացվում։ </div><div><br /></div><div>
<a href="https://docs.google.com/forms/d/1DnJrUCB7OTI-x5nvT5toRhAVPiDWnJB4OiKVJrkiLgw/edit#responses" target="_blank">Սա իմ հարցումն է</a>, որը ես անց եմ կացրել դեռ 2016 թվականին, եւ արդեն այն ժամանակ երեւում էր որ մենք գործ ունենք համատարած խնդրի հետ։</div><div><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjYhHyuO9fUVkLK6o0mMA5wbnp8_Vq48OAABEAP2VsUlGgCFwDcdliwPwdXwjmdkGsr7rds7bU5oyHBl7jFmX9i1c8UvX0FNgURS_YYGFHZj4vVHK0peo5ZxYFWO4K10GV0dYPif0kBD3FF/s757/95a7193c-ae9f-4ff8-a210-592d310efe96.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="312" data-original-width="757" height="264" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjYhHyuO9fUVkLK6o0mMA5wbnp8_Vq48OAABEAP2VsUlGgCFwDcdliwPwdXwjmdkGsr7rds7bU5oyHBl7jFmX9i1c8UvX0FNgURS_YYGFHZj4vVHK0peo5ZxYFWO4K10GV0dYPif0kBD3FF/w640-h264/95a7193c-ae9f-4ff8-a210-592d310efe96.png" width="640" /></a></div><br /><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhO42sPgbvt8qXWsXzaHyuOxRJgRJ5xN62kj3pluicGfuTX7gP_WaXLRyaxn89eAOkpZlwxLntGYxRmdwoi3cbhnjuvVT7YJWccCE4ZA6mv5NKW2iwlu2vVnlp5S-zeOifunJvXTYf-JGG3/s757/de4372b7-04f8-4428-9b56-1c996883de7f.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="345" data-original-width="757" height="292" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhO42sPgbvt8qXWsXzaHyuOxRJgRJ5xN62kj3pluicGfuTX7gP_WaXLRyaxn89eAOkpZlwxLntGYxRmdwoi3cbhnjuvVT7YJWccCE4ZA6mv5NKW2iwlu2vVnlp5S-zeOifunJvXTYf-JGG3/w640-h292/de4372b7-04f8-4428-9b56-1c996883de7f.png" width="640" /></a></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: left;"><br /></div><br /><div><br /></div>
Ինչը մեր առջեւ բացում է մի կարեւոր այլ սրան կապ ունեցող խնդիր - դա տվյալների պահպանման հարցն է։ Այսօր սա մի լուրջ պրոբլեմ է, որը Հայաստանում շատ քիչ լրատվականներում կամ կազմակերպություններում դրված է որեւէ հստակ հիմքի վրա։ Իրականությունն այն է, որ տվյալները պետք է պահպանվեն մի քանի կրկնօրինակով, գերադասելի է դրանք լինեն զուտ մեկ համակարգչից բացի եւս երկու տեղ, ընդ որում տարբեր կրիչների վրա։ Տրամաբանական լուծումն է ունենալ արտաքին կոշտ սկավառակներ եւ ամպային պահեստ։ Հասարակական կազմակերպությունների դեպքում գոյություն ունի հեշտ ուծում ամպային պհեստավորման առումով, քանի որ հնարավոր է դիմել <a href="https://armenia.techsoup.global/" target="_blank">TechSoup Armenia</a> Microsoft Office 365 անվճար լիցենզիաներ, որոնց դեպքում ամեն համակարգչին կհասնի 1 TB ամպային պահեստ։ Լրատվամիջոցները, ցավոք, չունեն տարբերակ օգտվելու նման արտոնություններից եւ պետք է գտնեն էջան տարբերակներ։ Կամ գրանցեն միանգամից շատ անվճար, օրինակ, <a href="https://mega.nz/" target="_blank">Mega</a> , 50 GB անվճար տեղ ստանալով։ Կամ պարզապես գնել սեփական սերվեր եւ ունենալ սեփական ամպային լուծում։ Կարելի է օգտվել<a href="https://www.goodfirms.co/blog/best-free-open-source-backup-software" target="_blank"> բաց կոդով անվճար լուծումներից</a> եւ ստեղծել սեփական back up տարածք սեփական սերվերների վրա, որոնց վրա շատ ավելի էժան կնստի տվյալների պահեստավոչումը, քան արդեն պատրաստի լուծումների դեպքում։ <div><br /></div><div> </div><h3 style="text-align: left;">Զարգացող սպառնալիքները </h3><div><br /></div><div><br /></div><div> Ինչը արդեն պարզ է, որ ՀՀ հատուկ ծառայությունները ավելի մեծ հետաքրքրություն ունեն արդեն վիրտուալ տիրույթի հանդեպ։ Վերջին շրջանում նկատվում են զարգացումներ, որոնք կարող են խոսել այն մասին, որ վերահսկողության <a href="https://cyberhub.am/hy/blog/2020/01/13/new-technical-abilities-of-armenia-nss-in-catching-fakes-arm/" target="_blank">տակ է դրվում ինտերնետային թրաֆիկը</a>։ Նաեւ տվյալներ կան, որ<a href="https://antranigv.am/weblog/posts/howto-wireguard-setup/" target="_blank"> DNS-ի աշխատանքի վրա ներազդեցություն է իրականացվում</a> - իհարկե, դեռ միայն պատերազմական ժամանակ։ Սա մեզ հուշում է, որ լրագրողների համար մշտական VPN ծառայությունից օգտվելը վատ գաղափար չէ։ Հնարավոր է, որպեսզի ամին մի լրագրող օգտվի իր ուզած VPN ծառայությունից օգտվի, իսկ հնարավոր է ստեղծել սեփական խմբագրականը եւ տրամադրել բոլորին։ Դրա համար կարելի է օգվել կրկին բաց կոդերով եւ անվճար <a href="https://getoutline.org/" target="_blank">Outline </a> ծառայությունից։ Ստեղծելը բացարձակ բարդ չէ, եւ քիչ ծախսատար - օրինակ, կարող եք օգտվել ռուսերեն <a href="https://meduza.io/feature/2018/04/18/kak-ne-chuvstvovat-sebya-bespomoschnym-kogda-gosudarstvo-voyuet-s-internetom" target="_blank">կարճ բացատրությունից</a>։
</div><div><br /></div><div><br /></div>
Տեղական հատուկ ծառայությունների հետ հնարավոր խնդիրները լուծելու համար հարկավոր է ողջ կազմակերպությունում պարտադրված կերպով միացնել երկփուլային վավերացումը - 2 factor authentication. Ընդ որում ոչ միայն էլեկտրոնային փոստի կամ սոցիալական ցանցերի վրա, այլ նաեւ պարտադրված բոլոր մեսենջերների վրա։ Եվ հիշենք, որ Վայբերում դա անհասանելի է, ինչը նշանակում է, որ լրագրողի կամ իրավապաշտպանի դեպքում այդ կոնկրետ մեսենջերը դառնում է ոչ անվտանգ, քանի որ SMS-ի կորզման կամ SIM քարտի կլոնավորման միջոցով հաշիվը հնարավոր է կորզել։ Նույն հնարավորության պատճառով բոլոր հաշիվներում պետք է անջատվախ լինեն հեռախոսով վերականգնումը կամ երկփուլայինը, դա պետք է աշխատի միայն հատուկ հավելվածների միջոցով։ Հակառակ դեպքում կարող եք հայտնվել նույն իրավիճակում, ինչ <a href="https://cyberhub.am/hy/blog/2020/04/05/sms_2fa_sedrak_mkrtchyan/" target="_blank">Սեդրակը</a>։ Նշեմ, որ նման դեպքերի մասին տեղեկատվությունը գնալով շատանում է։<div><br /></div><div> Երկփուլայինը հաշիվների եւ մեսենջերների վրա թույլ է տալիս լուծել ոչ մաիյն տեղական, այլ նաեւ այլ երկրների հատուկ ծառայություններին սպասարկող հաքերային թիմերի կողմից հարձակումներից շատերի հարցը։ Ընդ որում երկփուլայինի խնդիրը պետք է լուծվի կազմակերպության մակարդակով, քանի որ հաճախ սոցցանցերի էջերը վարում են միանգամից մի քանի հոգով։ Հերիք է, որ մեկը միացրած չլլինի, վտանգվում է ոչ միայն անհատական հաշիվը, այլ նաեւ ընդհանուր լրատվականինը։ Ֆեյսբուքում այս հարցը ավելի հեշտ է լուծվում, քանի որ բիզնես մենեջերի կարգավորումներից հնարավոր է պարզապես <a href="https://www.facebook.com/business/help/280940009201586?id=199156230960298" target="_blank">պարտադրել բոլոր ադմիններին ունենալ երկփուլայինը միացված</a>։ Բայց մյուս սոցցանցերի դեպքում պետք է վերահսկել գործընթացը։ </div><div><br /></div><div> Երրորդ երկրների պետական հաքերների ( state sponsored ) հարձակումների տեսանկյունից Հայաստանում կարելի է սպասել զարգացումներ։ Այն, որ ադրբեջանական եւ թուրքական թիմերը ակտիվ աշխատելու են այստեղ, կարծում եմ, ոչ ոքի մոտ կասկած չի առաջացնում։ Բայց աշխարհաքաղաքական զարգացումները, ներքաղաքական պայքարը, մեծ երկրների ներգրավումը տարածաշրջանում խոսում է այն մասին, որ կիբեր հարձակումները Հայաստանի տարածքում կարող են կտրուկ աճել։ Եթե 2020 թվականի սկզբին բավականին տարօրինակ էր թվում համաշխարհային ճանաչում ստացած Turla թիմի կողմից հաքերային գործողությունները <a href="https://www.welivesecurity.com/2020/03/12/tracking-turla-new-backdoor-armenian-watering-holes/" target="_blank">Արցախի բնապահպանության նախարարության ուղղությամբ</a> եւ մի շարք այլ պետական եւ ոչ պետական կայքերի, ապա արդեն տարվա ավարտին այս ամենը կարող է դիտվել, որպես ավելի տամաբանական փորձ տեղեկատվություն հավաքագրելու։
Կարծում եմ, եկող տարվա ընթացքում հետաքրքրության աճը կլինի միաանգամից մի քանի հարեւան եւ հեռավոր երկրների կողմից, երկների, որոնք ունեն լրջագույն հաքերային ներուժ։ Տեսականորեն, տարածաշրջանում եւ կոնկրետ Հայաստանի եւ Ադրբեջանի շուրջ կատարվող իրադարձությունների հանդեպ խորացված հետաքրքրություն ունեն ոչ միայն Մինսկի համանախագահ երկրները, այլ, պարզ պատճառով հարեւան Իրանը, հնարավոր է եւ Իսրայելը։ </div><div><br /></div><div> Ամեն դեպքում խմբագրությունները պետք է պատրաստ լինեն հնարավոր զարգացումների։ Պատերազմի օրերին արձանագրված հարձակումները արդեն խոսում են այն մասին, որ օգտագործվում էին նաեւ սմարթֆոնների դեմ կիռարվող վնասակար ծրագրեր, որոնք, ամենայն հավանականությամբ ներկայացնում էին իրենցից<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/NSO_Group" target="_blank"> միջազգային շուկայում առկա լուծումներ</a>։ Առկա փորձը խոսում է այն մասին, որ հիմնական նմանատիպ հարձակումները, որոնք իրականացվել են հեռախոսների կամ համակարգիչների դեմ ունեցել են երկու խնդիր, որը հարկավոր է լուծել կազմակերպության մակարդակով։ </div><div><br /></div><div> Առաջինը դա մարդկային գործոնն է։ Սոցիալական ինժեներիային դիմակայելը խմբագրության կամ կազմակերպության մակարդակով հնարավոր է, եթե իրականացվի կազմի թրենինգային պատրաստում։ Նույնիսկ մի քանի ժամվա թրենինգը ֆիշինգային կամ այլ սոցիալական ինժեներիայի մեթոդների եւ դրանց դիմակայելու մասին լուծում է բազմաթիվ, եթե ոչ հիմնական հնարավոր հարձակումների հարցը։ </div><div><br /></div><div> Երկրորդը դա ծրագրային ապահովման հարցն է։ Ունենալ թարմ օպերացիոն համակարգեր ինչպես համակարգիչների, այնպես էլ հեռախոսների վրա, միշտ հետեւել թարմացումներին - սա իարականում բազմաթիվ խնդիրներից հեռու մնալու հիմնական լուծումներից է։ Եվ սա հարկավոր է լուծել համակարգված։ Հատկապես, երբ տարբեր տեսակի սարքեր են օգտագործվում․ մեկը իր համակարգիչն է բերում գործի, մյուսը տնից է աշխատում եւ այլ նման հարցեր։ Սա պետք է հստակ վերահսկվի, քանի որ մարդ կարող է աշխատանքային համակարգիչը ունենա բարվք վիճակում, սակայն կարանտինի պատճառով աշխատի տնից, որտեղ, օրինակ, իր մոտ Windows XP օպերացիոն համակարգ է տեղադրված, որը տեղով վտանգ է։ </div><div><br /></div><div> Ամեն դեպքում, երբ խոսքը գնում է ոչ թե անհատ լրագրողի պաշտպանության, այլ ողջ խմբագրության մասին, հասկանալի է դառնում, որ միայն համակարգված եւ վերահսկելլի կարգավորութմների դեպքում է հանարավոր խուսափել կիբեր-անվտանգության հետ կապված պատահարներից, կամ գոնե լինելու դեպքում մինիմալ վնասով դուրս գալ իրավիճակից։ Մեկ աշխատակիցը, որը չի հետեւում հիմնական կանոններին, հերիք է ողջ խմբագրությանը մեծ վնաս պատճառելու համար։
</div><span><a name='more'></a></span>Samvel Martirosyanhttp://www.blogger.com/profile/15804213251222442795noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1916154796868758528.post-49432554460096350172020-12-21T13:53:00.003+04:002020-12-21T13:54:19.608+04:00Ինտերնետի ազատության հիմնական խնդիրները Հայաստանում<p> </p>
Հայաստանում ինտերնետ տիրույթը միշտ ավելի ազատ է եղել, քան, օրինակ, մամուլը կամ խոսքի ազատությունը ընդհանուր պատկերազցմամբ։ Freedom House կազմակերպության կողմից ամենամյա <a href="https://freedomhouse.org/country/armenia/freedom-net/2020" target="_blank">Freedom on the Net ռեյթինգում Հայաստանը</a>, բացառությամբ 2017 թվականի, եղել է ազատ երկրների ցանլում։ Միայն 2016 թվականի ՊՊԾ գնդի գրավմանը հետեւած մոտ մեկ ժամ Ֆեյսբուքի արգելափակումները հանգեցրեցին նրան, որ մեկ տարով Հայաստանը ընկավ կիսա-ազատ երկրների ցանկը, բայց արդեն հաջորդ տարի նորից վերականգնեց իր դիրքրերը։ Եվ փաստացի այսօր հանրապետությունը գտնվում է ազատ ինտերնետ երկրների առաջին տասնյակում։
<br /><br />
2020 թվականի իր հերթին ունեցավ կտրուկ բացասական ազդեցություն ինտերնետ ազատությունների վրա։ Գարնանը հայտարարված արտակարգ դրությունը իր հետ բերեց պաշտոնապես հայտարարված գրաքննույթուն, որը երկար չտեւեց, սակայն իր ազդեցությունն ունեցավ։ Նաեւ գործարկվեց համակարգ, որը բջջային հեռախոսների միջոցով եւ բջջային օպերատորների կողմից տրամադրվող տվյալների հիման վրա վերահսկվում էր Հայաստանի ամբողջ բնակչության շարժը եւ սոցիալական կապերը՝ հիմնվելով հեռախոսազանգերի մետա-տվյալների հիման վրա։
<br /><br />
Արցախյան պատերազմի ընթացքում եղավ համ գրաքննություն, համ արգելափակումներ։ Նաեւ զանգվածային հաքերային հարձակումներ, որոնք իրականացվում էին Ադրբեջանից եւ Թուրքիայից։
<br /><br /><h3 style="text-align: left;">
COVID-19 հետ կապված ժամանակահատվածը
</h3><br />
2020 թվականի գարնանից մինչեւ աշուն գործող արտակարգ դրությունը եւ կարանտինը յուրահատուկ ազդեցություն ունեցան ինտերնետի վրա։
<br /><br />
Արտակարգ դրության առաջին օրերից հայտարարվեց գրաքննություն, որը վերաբերում էր կորոնավիրուսին վերաբերող բոլոր տիպի տեղեկատվությանը․ այն չպետք է հակասեր պաշտոնականին։ Ընդ որում գրաքննության կանոնները վերաբերում էին ոչ միայն լրատվամիջոցներին, այլ նաեւ սոցցանցային օգատետրերին։ Ոստիկանությունը գործում էր ուժային եւ հաճախ անտրամաբանական մեթոդներով։ Օրինակ, Տիգրան Խզմալյանի տուն այցելել էին գիշերը, որպեսզի պահանջեն հեռացնել ֆեյսբուքյան գրառում, որը, իրականում, չէր հակասում ցենզուրայի կանոններին։
<br /><br />
<iframe allow="autoplay; clipboard-write; encrypted-media; picture-in-picture; web-share" allowfullscreen="true" frameborder="0" height="548" scrolling="no" src="https://www.facebook.com/plugins/post.php?href=https%3A%2F%2Fwww.facebook.com%2Ftigrankhzmalyan%2Fposts%2F3262278537139011&width=500&show_text=false&height=548&appId" style="border: none; overflow: hidden;" width="500"></iframe>
<br /><br />
<span><a name='more'></a></span>Գրաքննությանը ավելացան փորձելը վերահսկելու մարդկանց տեղաշարժը՝ կոնտակտավորներին բացահայտնելու համար։ Առաջնային փուլում հանրությանը առաջարկվեց ներբեռնել դրա համար հատուկ հավելված։ Այդ հավելվածի առաջին տարբերակը, որը գործարկվեց մարտի երկրորդ կեսին․ իր մեջ պարունակում էր վնասակար ծրագիր,<a href="https://www.virustotal.com/gui/file/19640e31073a3b929e0ea434652f3d6d560a06bf653f60530141bf4660227e02/detection" target="_blank"> ինչը կարելի է ստուգել առ այսօր</a>։ 16 հակավիրուսային ծրագիր տվյալ պահին ճանաչում են այս հավելվածը որպես վնասակար։ Ըստ ցանցում հայտնված տվյալները այդ հավելվածը Հայաստանը ստացել էր Իրանից, որտեղ եւ այն գործարկվել էր ներքին օգտագործման համար։ Եվ արդեն առաջին օրերից հայտնի էր դարձել, որ հավելվածը պարունակում է լրտեսական ներդրված ծրագիր։ Հենց այդ պատճառով էլ Գուգլը <a href="https://www.zdnet.com/article/spying-concerns-raised-over-irans-official-covid-19-detection-app/" target="_blank">հեռացրել էր հավելվածը Google Play-ից</a>։ Եվ հենց այդ իսկ պատճառով էլ հայաստանյան հավելվածը սկզբնական հատվածում առաջարկվում էր կառավարության կողմից որպես apk ֆայլ ներբեռնելու համար։ Հետագայում այդ վտանգ պարունակող հավելվածը <a href="https://cyberhub.am/hy/blog/2020/04/13/ac19-am_app_not_malacious/" target="_blank">հավելվածը փոխարինվեց անվտանգով</a>։
<br /><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhKVfaRb08gUCTrZlK6x1OOupcs7xbcHtld8gfywm4jk10Q0wyh99CGf7s487dXMyTNLzfe8Tm-lwOE0pUOXbWxQWvUbxIRTIfTbTxr0ylBMqmc72iW0ponLgkal7HsKaSJfBZKcDdDbOxL/s1349/c6c417c9-fe19-4594-adfd-dcfe2e533514.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="657" data-original-width="1349" height="312" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhKVfaRb08gUCTrZlK6x1OOupcs7xbcHtld8gfywm4jk10Q0wyh99CGf7s487dXMyTNLzfe8Tm-lwOE0pUOXbWxQWvUbxIRTIfTbTxr0ylBMqmc72iW0ponLgkal7HsKaSJfBZKcDdDbOxL/w640-h312/c6c417c9-fe19-4594-adfd-dcfe2e533514.png" width="640" /></a></div><br />
<br /><br />
Ավելի ուշ գործարկվեց կենտրոնացված համակարգ, որը մեկ տեղ էր հավաքագրում բոլոր երեք բջջային օպերատորներից տվյալները բոլոր բաժանորդների վերաբերյալ։ Հավաքագրվում էին օնլայն ռեժիմով հեռախոսազանգերի եւ կարճ հաղորդագրությունների վերաբերյալ մետա-տվյալները։ Բացի դրանից ստացվում էր մարդկանց տեղաշարժի հետ կապված տվյալները՝ հիմնված բջջային հեռախոսների եւ կայանների կապի վրա։ Համակարգը գործեց մինչեւ սեպտեմբերի կեսը։ Այն վերահսկվում էր ԱԱԾ-ի կողմից, իսկ ստեղծվել էր անհայտ մասնավոր ընկերության կողմից։ Այդպես էլ թափանցիկ չդարձան մի շարք հարցեր․
<br /><br />
ա․ Չտրվեց ոչ մի երաշխիք, որ համակարգը չի օգտագործվել այլ նպատակներով, օրինակ, կոնկրետ մարդկանց եւ իրենց կապերը բացահայտելու
<br /><br />
բ․ Այդպես էլ հստակություններ չմտցրեցին, թե ով է ստեղծել համակարգը
<br /><br />
գ․ Ըստ օրենքի արտակարգ դրության ավարտին համակարգով հավաքագրված տվյալները պետք է ոչնչացվեին։ Քանի որ ոչ մի անկախ վերահսկողություն համակարգի հանդեպ չի եղել, չկա ոչ մի երաշխիք, որ տվյալները ոչնչացվել են, ավելին․ որ համակարգը այլեւս չի գործում
<br /><br /><h3 style="text-align: left;">
Արցախյան պատերազմ, ռազմական դրություն
</h3><br />
Հայաստանում ռազմական դրությունը, որը հայտարարվեց Արցախյան պատերազմի սկսվելու պահից նաեւ լրջագույն ազդեցություն թողեց համացանցի վրա։
<br /><br />
Անմիջապես հայտարարվեց գրաքննության ռեժիմ, որը գործում էր համ լրատվամիջոցների հանդեպ, համ սոցցանցերի օգտատերերի։ Գործում էր շատ կոշտ տուգանքների ռեժիմ։ Այսպես, <a href="https://hetq.am/hy/article/123301" target="_blank">օրինակ</a>, Ոստիկանությունը հայտնում էր միջանկյալ արդյունքների մասին․ հոկտեմբերի 19-ի ժամը 16․00-ի դրությամբ հայտնաբերել է արգելված հրապարակումների 108 դեպք, որոնցից 26-ը՝ լրատվական գործունեություն իրականացնողների, 82-ը՝ լրատվական գործունեություն չիրականացնող անձանց կողմից։
<br /><br />
Ներդրված կանոնները բավականին խիստ էին։ կառավարության «Հայաստանի Հանրապետությունում ռազմական դրություն հայտարարելու մասին» որոշումով սահմանվում էինհրապարակումների և հաղորդումների իրականացման մի շարք սահմանափակումներ: Մասնավորապես, ՀՀ և ԱՀ ընթացող մարտական գործողություններով պայմանավորված քաղաքացիական անձանց (խմբերի) շարժի, մարտական գործողությունների հետևանքով պատճառված կորուստների և վնասների վերաբերյալ հաղորդումների՝ հրապարակումների, տեղեկատվական նյութերի, հարցազրույցների և դրանց հետ անմիջականորեն առնչվող այլ տեղեկությունների հրապարակային տարածումը, փոխանցումը, ներառյալ` ինտերնետային կայքերում և սոցիալական ցանցերում, այսուհետ կատարվելու է բացառապես պետական մարմինների կողմից տրամադրված պաշտոնական տեղեկատվության հղումով` ամբողջությամբ արտացոլելով պաշտոնական տեղեկատվությունը (առանց խմբագրման):
Արգելվում էր պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների ու պաշտոնատար անձանց` ռազմական դրության իրավական ռեժիմի և պետական անվտանգության ապահովմանը առնչվող գործողությունները (այդ թվում` ելույթները, հրապարակումները) քննադատող, հերքող, դրանց արդյունավետությունը կասկածի տակ դնող կամ որևէ այլ կերպ արժեզրկող հաղորդումների հրապարակումը: Արգելվում է ՀՀ և ԱՀ պաշտպանունակության ու անվտանգության դեմ ուղղված քարոզչությունը, այդ թվում` ՀՀ և ԱՀ պաշտպանունակությունը կասկածի տակ դնող հաղորդումների հրապարակումը:
Հիշյալ կանոնների խախտումը լրատվական գործունեություն իրականացնողների կողմից առաջացնում է տուգանքի նշանակում՝ 700 հազարից 1 միլիոն դրամի չափով։ Վարչական տույժի նշանակումից հետո հրապարակումն անհապաղ չվերացնելու դեպքում լրատվական գործունեություն իրականացնողը կտուգանվի 1 միլիոնից 1 միլիոն 500 հազար դրամի չափով։ Վարչական տույժ նշանակելու օրվանից հետո կրկին կատարելու դեպքում լրատվական գործունեություն իրականացնողը կտուգանվի նախկինում նշանակված տուգանքի կրկնապատիկի չափով։ Հիշյալ կանոնների խախտումը լրատվական գործունեություն չիրականացնողների կողմից առաջացնում է տուգանքի նշանակում 300 հազարից 700 հազար դրամի չափով։
Հրապարակումն անհապաղ չվերացնելու դեպքում լրատվական գործունեություն չիրականացնող անձը կտուգանվի 700 հազարից 1 միլիոն դրամի չափով։ Վարչական տույժ նշանակելու օրվանից հետո կրկին կատարելու դեպքում լրատվական գործունեություն չիրականացնող անձը կտուգանվի նախկինում նշանակված տուգանքի կրկնապատիկի չափով։
<br /><br />
Գործեցին նաեւ արգելափակումներ։ Առաջինը հոկտեմբերի 1-ի դրությամբ արգելափակումների տակ ընկավ <a href="https://armenpress.am/arm/news/1029718.html" target="_blank">TikTok սոցցանցը</a>։ Արգելափակումը մասնակի էր․ մի շարք օգտատերերի մտ այն բացվում էր, չնայած դժվարությամբ։ Պաշտոնապես այդպես էլ չընդունվեց արգելափակման փաստը։ Քանի որ արգելափակումը լիարժեք չէր, ապա բարդ է նաեւ ֆիքսել, թե երբ այն դադարեց ամբողջությամբ գործել։ Ամենայն հավանականությամբ, արդեն հոկտեմբերի ավարտին սոցցանցը լիարժեք գործում էր ՀՀ տարածքում։
<br /><br />
Հոկտեմբերի երկրորդ հատվածում ներդվեցին ավելի խիստ արգելափակումներ։ Հայաստանի տարածքում անհասանելի դարձան բոլոր .az եւ .tr դոմենային տիրույթի կայքերը։ Ո՞րն էր իմաստը արգելանքի տակ դնելու ողջ ադրբեջանական եւ թուրքական համացանցային տիրույթը հայտնի չէ․ այս դեպքում նույնպես պաշտոնապես ոչ մի հայտարարություն չի արվել։ Պատերազմի ավարտից հետո արգելափակումները հեռացվեցին։
<br /><br />
2020 թվականը ամենաբարդ տարին է եղել Հայաստանի ինտերնետի պատմության մեջ։ Սահմանափակումների եւ արգելափակումների մի մասը օբյեկտիվ պայմաններից են բխել։ Սակայն պետությունը հաճախ չի ստեղխել հանրային վերահսկողության գործիքներ, իսկ որոշ դեպքերում պարզապես չի էլ իրազեկել հանրությանը սահմանափակումների մասին։ Եվ այս պահին դեռ հարց է․ կհաջողվի քաղաքացիական հասարակությանը եւ իշխանություններին վերադարձնել Հայաստանը ազատ ինտերնետով երկրների շարք 2021 թվականին, թե այս հարցը կհետաձգվի մինչեւ ավելի բարենպաստ քաղաքական եւ հասարակական պայմաններ ստեղծվեն։
<br /><br />
CyberHUB-AM համահիմնադիր Արթուր Պապյանը համարում է, որ Հայաստանում սպասվում են քաղաքական ցնցումներ, ինչն անխուսափելիորեն հանգեցնելու է նաև խոսքի ազատության հետ կապված իրավիճակի զգալի վատթարացման, իշխանությունների կողմից՝ խոսքի ազատության նկատմամբ վերահսկողություն հաստատելու, խոսքի ազատությունը սահմանափակելու, իսկ ընդդիմադիրների և օտար պետությունների պրոքսիների կողմից՝ խոսքի ազատությունը այլ միջոցներով ճնշելու փորձերի։
<br /><br />
Իմ կողմից էլ ավելացնեմ, որ ցավոք, կորոնավիրուսը եւ հատկապես պատերազմը շատերին համոզեց, որ վերհսկելի ինտերնետը ավելի կարեւոր է, քան հնարավոր քաաքացիական ազատությունների սահմանափակումները։ Այնպես որ հանրության մեջ էլ արդեն կան իրավիճակի վատթարաման հիմքեր։ <br /><br />
Samvel Martirosyanhttp://www.blogger.com/profile/15804213251222442795noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1916154796868758528.post-76918245866229510532020-12-07T21:23:00.003+04:002020-12-08T00:34:52.711+04:00Կիբեր-հարձակումները Հայաստանում, 2020 թվականի երկրորդ կիսամյակ<p> </p>
2020 թվականը կիբեռսպառնալիքների տեսանկյունից, երեւի թե, ամենաբարդ տարին է եղել Հայաստանի համար։ Տարվա առաջին հատվածում հիմնական խնդիրները կապ ունեին կորոնավիրուսային կարանտինի հետ, քանի որ միանգամից մեծ քանակի մարդ, ով ինտերնետից օգտվելու մեծ փորձ չուներ, ստիպված սկսեցին օգտվել համացանցից, իսկ կիբեր-հանցագործները ակտիվացան։ Իսկ տարվա երկրորդ կիսամյակի վրա ազդեցություն ունեցել են հիմնական երկու իրադարձություն․ Արցախյան պատերազմը եւ հուլիսյան դեպքերը Տավուշում։ Երկու իրադդարձությունների ժամանակ էլ հաքերային գերակտիվություն էր նկատվել։<div><br /></div><div> Հիմնական հարձակումների ֆոնը, այն հարձակումների, որոնք իրականացվում են միջինացված վիճակում առանձնապես չէր տարբերվում։ Շարունակվում էին եւ շարունակվում են ստանդարտ ֆիշինգային հարձակումները, մարդկանց ինչպես միշտ առաջարկվում է շահել նոր եւ թանկ հեռախոս բանկային քարտի տվյալների դիմաց։ </div><div><br /></div><div> Պատերազմական գործողությունները լրջորեն սրեցին իրավիճակը։ Տավուշյան հուլիսի մարտերի ժամանակ արդեն հաքերային ակտվիությունը Ադրբեջանի կողմից շատ բարձր էր։ Սեպտեմբերից սկսված պատերազմի ժամանակ հարձակումների քանակն ու որակը դառնում է անհամեմատելի մնացած բոլոր ժամանակահատվածների հետ։ </div><div><br /></div><h3 style="text-align: left;"> Տավուշի մարտերի շրջան</h3><div><br /></div><div> Հուլիսի 5. Նույն խումբը սկսում է հրապարակել հայաստանցիների անձնագրերի լուսանկարներ։ Ընդ որում, մեջը կան Արցախի ԱԱԾ աշխատակցի տվյալներ։ </div><div><br /></div><div>Հուլիսի 6. Ադրբեջանական հաքերային ֆոումում հրապարակվում են մի քանի հարյուր հայաստանցու անձնագրային տվյալներ։ Ընդ որում դա անձնագրերի լուսանկարներ են, մի մասում մարդիկ նկարահանվել են անձնագրերի հետ։ Նման նկարահանում պահանջում են, օրինակ, վարկային կամ նմանատիպ կազմաերպություններ, որոնց պետք է նույնականացնել մարդուն եւ համոզվել, որ նա չի օգտագործում մեկ այլ քաղաքացու անձնագիրը։ Ասեմ, որ առկա է նաեւ Արցախի ԱԱԾ աշխատակցի տվյալներ։ </div><div><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgsawIdXszgZA_mhmBY2VP4dxrjahKAEPqb1j-BevZsJq-RQMKN7STuMb0Rd_N1RdkoBFlLtHBKyOoSrZE9J8a-iIc64immccyBXA1-8mgckvJOc2snVdEZlN9QZlUUuvwUxxxM0LqeSYRy/s394/b862e95c-7295-433a-8fb0-4406305ea0fa.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="394" data-original-width="297" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgsawIdXszgZA_mhmBY2VP4dxrjahKAEPqb1j-BevZsJq-RQMKN7STuMb0Rd_N1RdkoBFlLtHBKyOoSrZE9J8a-iIc64immccyBXA1-8mgckvJOc2snVdEZlN9QZlUUuvwUxxxM0LqeSYRy/s320/b862e95c-7295-433a-8fb0-4406305ea0fa.png" /></a></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><span id="docs-internal-guid-4e6ec9b0-7fff-73f5-22b3-129c2fc01b8a"><p dir="ltr" style="background-color: white; line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;"><span style="background-color: transparent; color: #666666; font-family: "Trebuchet MS"; font-size: 10pt; font-style: italic; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">Սա արտահոսքի օրինակներից մեկն է։ Բլուրը իմ կողմից է արվել</span></p><div><span style="background-color: transparent; color: #666666; font-family: "Trebuchet MS"; font-size: 10pt; font-style: italic; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;"><br /></span></div></span></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><span style="text-align: left;">Հուլիսի 7. Ադրբեջանական հաքերները Ֆեյսբուքում հրապարակաում են Արցախի Պաշտպանության բանակի զորամասի գույքագրմանը վերաբերող թերթիկներ, որը ներառում է նաեւ ավտոմոբիլային պարկի վերաբերյալ տեղեկաություններ։ Թերթիկները ինչ-որ մեկը նկարահանել է եւ, ամենայն հավանականությամբ, իր անձնական “մայլով” ուղարկել մեկ ուրիշ հանճարի։ Սա արդեն մի դեպք է, որ պետք է երկրում բարձրացներ մեծ աղմուկ։ Լսու՞մ եք աղմուկը։ Ես էլ չեմ լսում։</span></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><br /></div><br /><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjeA8UupP7MNhyLsVCtMjjZcwE7vLj_epSr9xIoYteW47-HuFSj0HcOWthBvNTeZfj3grKMc0xC5uCLWrOLKHrSwN573zI-s-taNC0hRMLhc9efGJv8237TokDBLoMws78jb-p8RCA-WiAz/s569/c0f33c83-4cdf-405e-b822-f7fe76e4d05a.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="319" data-original-width="569" height="358" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjeA8UupP7MNhyLsVCtMjjZcwE7vLj_epSr9xIoYteW47-HuFSj0HcOWthBvNTeZfj3grKMc0xC5uCLWrOLKHrSwN573zI-s-taNC0hRMLhc9efGJv8237TokDBLoMws78jb-p8RCA-WiAz/w640-h358/c0f33c83-4cdf-405e-b822-f7fe76e4d05a.png" width="640" /></a></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><br /></div><span id="docs-internal-guid-84e8c333-7fff-a4fc-9293-4430bbdd315c"><p dir="ltr" style="background-color: white; line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;"><span style="background-color: transparent; color: #666666; font-family: "Trebuchet MS"; font-size: 10pt; font-style: italic; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">Սա արտահոսքի օրինակներից մեկն է։ Տվյալների մի մասը ես ջնջել եմ</span></p><div><span style="background-color: transparent; color: #666666; font-family: "Trebuchet MS"; font-size: 10pt; font-style: italic; font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;"><br /></span></div></span><div><br /></div>
Հուլիսի 13. Ադրբեջանական հաքերները կոտրում են միանգամից gov.am, e-gov.am, primeminister.am կայքերը։ <div><br /></div><div>
Հետագայում ադրբեջանական հաքերային թիմերը հայտարարում են, որ կոտրել են եւ ներթափանցել կառավարական սերվերների մեջ եւ կորզել մի քանի տերաբայթ տեղեկատվություն պետական փաստաթղթաշրջանառության էլեկտրոնային համակարգից։</div><div><br /></div><h3 style="text-align: left;"> Արցախյան պատերազմ </h3><div><br /></div><div> Այս դեպքում հարձակումների քանակն ու որակը խոսում էր այն մասին, որ ադրբեջանական կողմից ներգրավվել էին նաեւ օժանդակ ուժեր։ Դա հնարավոր է լինեին թուրքական հաքերային խմբավորումներ։ Ինչպես նաեւ վարձկան հաքերային միավորումներ։ </div><div><br /></div><div> Պատերազմի առաջին իսկ օրը, սսեպտեմբերի 27-ին հաքերներին հաջողվեց փոխել մոտ 90 կայքերի DNS հարցումները եւ ուղղորդել դեպի քարոզչական էջ։ Իրականում, կոտրվել էր մեկ CLoudflare հաշիվ, որին կցված էին բոլոր այդ կայքերը եւ դրա միջոցով բոլորի այցելուները ուղղորդվել էին մեկ այլ տեղ․ </div><div><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgZhr1Oa3VPXhOncYiekucqS0LpmE1TOkbvlzFJkVCU3jtOhHgN0SjKC0dBW-ysqmfwBbQNn1twJM4EgFTyEe-MOjI4QNw3Msu08dXNC1v8qUhMWcY_5EdMA0-51M0_RrwtcCz804c4cs4I/s837/dns+hack.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="351" data-original-width="837" height="269" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgZhr1Oa3VPXhOncYiekucqS0LpmE1TOkbvlzFJkVCU3jtOhHgN0SjKC0dBW-ysqmfwBbQNn1twJM4EgFTyEe-MOjI4QNw3Msu08dXNC1v8qUhMWcY_5EdMA0-51M0_RrwtcCz804c4cs4I/w640-h269/dns+hack.png" width="640" /></a></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: left;"><br /></div><br /><div><br /></div><div> </div>
Հարձակման թիրախ էին դարձել նաեւ տաս լրատվական կայք - բարեբախտաբար, կարճաժամկետ․<div> http://1in.am </div><div>http://a1plus.am </div><div>http://armenpress.am </div><div>http://armtimes.com </div><div>http://blognews.am </div><div>http://hetq.am </div><div>http://mamul.am </div><div>http://mediamax.am </div><div>http://news.am </div><div>http://zhamanak.com </div><div><br /></div><div> Հոկտեմբերի 10 իրականացվեց աննախադեպ հարձակում, որի հետեւանքով կոտրվեցին գրեթե բոլոր պետական կայքերը, ինչպես նաեւ Սահմանադական դատարանի, Մարդու իրավունքների պաշտպանի եւ այլն։ Նաեւ կոտրվեցին Արցախի Հնարապետության պետական կայքերը։ </div><div><br /></div><div>Մոտ հիսուն կարեւորագույն կայք դուրս հանվեց շարքից․
</div><div><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEipbz8iydzrcxdsjNv0zY3AJ6ZqQmzCAovI3eUGYyqHJN5oDyWjU3Yvaui1DNpW9K_8Vw3E7HFwFvHkxxMv0_MyEsLQ35f6Vjm0vCb0lWCazObLUZpZBEwjEIOe_6B8ZuXJJSx7u80W4PQk/s832/gov+hack.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="348" data-original-width="832" height="268" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEipbz8iydzrcxdsjNv0zY3AJ6ZqQmzCAovI3eUGYyqHJN5oDyWjU3Yvaui1DNpW9K_8Vw3E7HFwFvHkxxMv0_MyEsLQ35f6Vjm0vCb0lWCazObLUZpZBEwjEIOe_6B8ZuXJJSx7u80W4PQk/w640-h268/gov+hack.png" width="640" /></a></div><br /><div>Այս տեսքն ուներ ողջ ՀՀ եւ ԱՀ պետական տիրույթը </div><div><br /></div><div> Նույն ժամանակ իրականացվել էր ներթափանցում կառավարական սերվերներ։ Մինչեւ հիմա այդքան էլ հասկանալի չէ, թե որ քանակի տեղեկատվություն է կորզվել։ Գողացած այլերի մի մասը հասանելի է համացանցում բաց տեսքով։ Եղածից կարելի է անել եզրակացույթուն, որ Ադրբեջանի ձեռքում են հայտնվել բազմաթիվ ծառայողական եւ գաղտնի փաստաթղթեր Նախագահի աշխատակազմից, ԱԳՆ-ից, ՊՆ-ից եւ այլն։ Փաստաթղթերի մի մասը 2020 թվականի սեպտեմբերին են մակագրվել, ինչը խոսում է այն մասին, որ հարձակումը նոր պատերազմի ժամանակ է իրականացվել եւ անմիջական կապ չունի հնարավոր հուլիսին եղած - եթե այն եղել էր - արտահոսքի հետ։ Նաեւ ցանցում է հայտնվել Ղարաբաղ Տելեկոմի բաժանորդների անձնական տվյալներով ֆայլը։ Նման զանգվածային եւ աննախադեպ արտահոսքներով կիբեր-հարձակում Հայաստանի դեմ երբեք մինչ այս պահը չէր իրականացվել։
</div><div><br /></div><div>Զուգահեռ պետական եւ լրատվական կայքերի դեմ իրականացվում էր անընդհատ եւ ուժգին DDoS հարձակում,<a href="https://www.banman.am/2020/11/mediainhybridwar.html" target="_blank"> ինչին արդեն անդրադարձել էի</a>։ </div><div><br /></div><div> Ողջ ընթացքում շարունակվում էին ֆիշինգային հարձակումները սոցցանցերում օգտատերերի դեմ։ Նույնպես իրականացվում էին հարձակունմեր մեսենջերների մակարդակով։ Ընդ որում այստեղ դիտարկվում էր նաեւ թիրախավորված հարձակումների փորձ բարձրաստիճան պաշտոնյաների եւ զինվորականների դեմ։
</div><div><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: left;"><br /></div><br /><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjrEBG2L9HnUz7WlgNbWWc-jtN3kk6nGh4I1TlOOyULm_alx4tQCRp4KZ_0pZcXxAY7RIRcSL4lUiIKbOFijpLnssRTI4JTgBkUYabI3FPH2rJaj6xOiQ0UO7paJeP6JfytZTejCE2QXcKc/s521/%25D5%25A2%25D5%25A1%25D5%25B6%25D5%25B4%25D5%25A1%25D5%25B6.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="521" data-original-width="309" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjrEBG2L9HnUz7WlgNbWWc-jtN3kk6nGh4I1TlOOyULm_alx4tQCRp4KZ_0pZcXxAY7RIRcSL4lUiIKbOFijpLnssRTI4JTgBkUYabI3FPH2rJaj6xOiQ0UO7paJeP6JfytZTejCE2QXcKc/w238-h400/%25D5%25A2%25D5%25A1%25D5%25B6%25D5%25B4%25D5%25A1%25D5%25B6.png" width="238" /></a></div><br /><div><br /></div>
Թիրախային հարձակման փորձի օրինակ <div><br /></div><div> Նույնպես որպես հոգեբանական ճնշման ձեւ կիրառվում էին հարձակումներ տեսախցիկների վրա։ Այստեղ կիրառվում էր ստանդարտ եւ պարզ մեթոդ - որոնվում էին գործարանային գաղտնաբառ ունեցող տեսախցիկներ, որոնց մեջ իրականացվում էր ներթափանցում։ Ինչից հետո տեսանյութերը տարածվում էին համացանցով։ Այնտեղ, որտեղ հնարավոր էր, նաեւ բարձրախոսով միացվում էր Ադրբեջանի օրհներգը։ Նման հարձակումներ իրականացվել էին հարյուրավոր տեսախցիկների վրա, որոնք տեղադրված էին ինչպես հանրային վայրերում, այնպես էլ տներում։
</div><div><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgAUJgo_zVeMQaHCuhFtdR_Cd6Tj4rZ7lbDDl8eciiYnw69arZMFq0D6pR_Ato5GUNgvGt_TUDS0IheYIE3XyWZux0kJBAf8eKKxx7foCIxwQVM6LTEcUDFAfN3kVt09J1uR1Ctr9bZCAYF/s1313/camera+hack.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="524" data-original-width="1313" height="256" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgAUJgo_zVeMQaHCuhFtdR_Cd6Tj4rZ7lbDDl8eciiYnw69arZMFq0D6pR_Ato5GUNgvGt_TUDS0IheYIE3XyWZux0kJBAf8eKKxx7foCIxwQVM6LTEcUDFAfN3kVt09J1uR1Ctr9bZCAYF/w640-h256/camera+hack.png" width="640" /></a></div><br /><div><br /></div>
Կոտրված տեսախցիկից տեսանյութ Ֆեյսբուքում <div><br /></div><div> Պատերազմի փորձը ցույց տվեց, որ Հայաստանը պատրաստ չէր դիմակայելու բազմակողմանի, բազմավեկտոր եւ լայնածավալ հաքերային հարձակումներին։ Այլ հարց է, թե որքանով դրանք ազդեցին ընդհանուր իրավիճակի վրա։Հաշվի առնելով գաղտնի փաստաթղթերի արտահոսքները, արձագանքները կարող են լինել երկարաժամկետ։
</div><span><a name='more'></a></span>Samvel Martirosyanhttp://www.blogger.com/profile/15804213251222442795noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1916154796868758528.post-38521593966753495982020-11-27T16:49:00.003+04:002020-11-27T16:51:44.843+04:00Մամուլի պատերազմի օրերին․ հիմնական կիբեր-հարձակումները <p> Պատերազմի օրերին մամուլը կիբեր-տիրությում հանդիսանում էր հիմնական թիրախներից մեկը։ Առաջին իսկ րոպեներից լրատվամիջոցները սկսեցին ենթարկվել լայնամասշտաբ հարձակումների։ Ավելին, նույնիսկ պատերազմական գործողությունների ավարտը դադար չտվեց լրատվամիջոցների դեմ հարձակումներին։ Այս պահին էլ, երբ գրվում են այս տողերը գրեթե նույն ուժգունըթյամբ կայքերը գտնվում են հաքերային գործողությունների թիրախում։ </p><p><br /></p><p>Հիբրիդային պատեռազմի տռամաբանությունը ենթադռում է քարոզչական միջոցնեռի կիռարում, ապատեղեկատվության տարածում եւ այլ նմանատիպ գործողություններ, որոնք ենթադրում են տեղեկատվական պատերազմի վարումը։ Ինչի պատճառով էլ լռատվամիջոցները եւ լրագրողները հանդիսանում են առաջնային թիրախ։ Խնդիր է դրվում մի կողմից լռեցնել, կասեցնել տեղեկատվական հոսքերը։ Մյուս կողմից․ փորձել պատատեղեկատվություն տարածել, օգտվելով հենց լեգիտիմ լրատվամիջոցներից եւ լրոգրողներից։ Նաեւ կա երրորդ ուղղությունը․ քանի որ լրագրողները հանդիսանում են բազմաթիվ փակ տվյալների կրողներ եւ տարածողներ, ապա լրագրողների էլեկտրոնային փոստերի եւ սոցցանցերի հաշիվների կորզումը թույլ է տալիս մուտք դեպի փակ եւ գաղտնի տեղեկատվություն։ </p><p><br /></p><p> Իսկ այժմ դիտարկենք, թե որոնք են եղել հիմնական հարձակումների ուղղությունները պատերազմի օրերին եւ հասկանանք, թե ինչպես կարող են լրագրողները եւ լրատվամիջոցները դրանցից պաշտպանվեն։</p><p><br /></p><p><br /></p><p>ա․ Ռազմական գործողոթւոյւնները սկսելու պահից լրատվական կայքերը հայտնվում են DDoS հարձակումների տակ։ Սա արդեն կանոն է։ Եվ լրատվամիջոցների մեծ մասը արդեն օգտագործում է պաշտպանողական համակառգեր, հիմնականում դա Cloudflare է։ Հարկ է նշաել, ոռ լրատվամիջոցների համար <a href="https://www.banman.am/2014/06/free-ddos-mitigation-servicies-for-ngos.html" target="_blank">գոյություն ունեն անվճար տարբերակներ</a>, որոնք թույլ կտան ապահովել հուսալիլ պաշտպանություն լուրջ մասշտաբի հարձակումների ժամանակ։ Ամեն դեպքում, միայն պաշտպանական համակարգի միացումը չի լուծում խնդկրը․ հարձակվողները անընդհատ փոխում են փոխել ուղղությունները, եւ հարկավոր է մասնագիտական միջամտություն։ </p><span><a name='more'></a></span><p><br /></p><p>Որպեսզի պարզ դառնա ընդհանուր պատկերը, բերենք մի քաի պարզաբանում։ DDoS հարձակումները ադրբեջանական կողմից իրականացվում էին անընդհատ ռեժիմով։ Հարձակման տակ են եղել գրեթե բոլոր հայաստանյան լրատվականները։ Ընդ որում հարձակումները իրականացվել են անընդհատ ուղղությունների փոփոխություններով, ինչը պահանջում էր պաշտպանության տեսանկյունից նույնպես անընդհատ ուշադրություն եւ միջամտություն։ </p><p><br /></p><p>Օրինակ, Ազդրբեջանի գիտությունների ակադեմիայից աշխատում էին հայկական կայքերի դեմ (Նկարը Պապյան Արթուրի Թվիթերից </p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhW96ExoYNvTFyw1nipa4ZP7SzCyZ0IrB-q3m3MAAudzU0pa8ROKJTPSTJfMmrUBsEO1RYZlcUHcOhMkiXISObrURpV9vKp07ISMMcRUy4EBnPp1YOHIvqOA6aXOmr5ze-9DREDRfHakB0N/s568/1dfcb8ca-b1ec-4499-bdec-6e32fd22c60a.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="459" data-original-width="568" height="324" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhW96ExoYNvTFyw1nipa4ZP7SzCyZ0IrB-q3m3MAAudzU0pa8ROKJTPSTJfMmrUBsEO1RYZlcUHcOhMkiXISObrURpV9vKp07ISMMcRUy4EBnPp1YOHIvqOA6aXOmr5ze-9DREDRfHakB0N/w400-h324/1dfcb8ca-b1ec-4499-bdec-6e32fd22c60a.png" width="400" /></a></div><br /><p><br /></p><p> Մուրադյան Ռուբենը հայտնում էր, որ լրատվամիջոցներին կառավարությունից հորդորում էին պարզապես արգելափակել Ադրբեջանից եւ Թուրքիայից
</p><blockquote class="twitter-tweet"><p dir="ltr" lang="en">I've got a few reports, that <a href="https://twitter.com/armgov?ref_src=twsrc%5Etfw">@armgov</a> is calling media, asking them to block user IPs from AZ and TR, effectively limiting Armenian propaganda to AZ and TR users. It is neither correct, nor efficient. Dear <a href="https://twitter.com/armgov?ref_src=twsrc%5Etfw">@armgov</a>, we need to push our PoV to them, not block it. <a href="https://twitter.com/hashtag/ArtsakhStrong?src=hash&ref_src=twsrc%5Etfw">#ArtsakhStrong</a></p>— Ruben Muradyan (@RubenMuradyan) <a href="https://twitter.com/RubenMuradyan/status/1310130663971004416?ref_src=twsrc%5Etfw">September 27, 2020</a></blockquote> <script async="" charset="utf-8" src="https://platform.twitter.com/widgets.js"></script><p></p><div>Սակայն, ադրբեջանական եւ թուրքական IP հասցեները ամբողջական արգելափակելը ճիշտ լուծում չէ, քանի որ նման պահերի իրական օգտատերեի կտրուկ աճ է դիտվում դեպի հայկական լրատվականներ։ Բացի դրանից, հաքերները ակտիվ օգտվում են VPN, TOR թրաֆիկից՝ քողարկելով Ադրբեջանի հատվածից եկող հարձակումները։ </div><div><br /></div><div>Նաեւ կարեւոր է ընդհանուր անվտանգությունը հաշիվների։ Այսպես,հենց Cloudflare հաշիվների վրա հարձակումը բերեց նրան, որ մի շարք հայտնի լրատվամիջոցների այցելուները վերահասցեավորվեցին այլ տեղ։ Եվ իրար հետեւից տասնյակ կայքեր միարժամանակ կոտրվեցին․ մի մասը պարզապես անմիջական հարձակման հետեւանքով։ Սեպտեմբերի 27 փաստացի հիմնական հատվածը հայաստանյան մամուլի կարճաժամկետ, բայց հանվեց շարքից։ Ցանկում էին հետեւյալ կայքերը</div><div><br /></div><div>http://1in.am</div><div>http://a1plus.am</div><div>http://armenpress.am</div><div>http://armtimes.com</div><div>http://blognews.am</div><div>http://hetq.am</div><div>http://mamul.am</div><div>http://mediamax.am</div><div>http://news.am</div><div>http://zhamanak.com</div><div><br /></div><div><br /></div><div><br /></div><div>բ․ Տեղեկատվություն տարածելու տեսանկյունից կարևոր է ունենալ պահուստային հարթակներ։ Նույնիսկ եթե կայքը պաշտպանված է DDoS հարձակումներից, միևնույնն է, հնարավոր են աշխատանքի խափանումներ։ </div><div><br /></div><div>Ի վերջո, կայքը կարող են պարզապես կոտրել, եթե գտնեն խոցելի տեղեր։ Նաև, տեղեկատվության տարածումը կարող է կասեցվել, եթե արգելափակումների տակ հայտնվի սոցցանցային հաշիվ։ </div><div><br /></div><div>Հաշվի առնելով այս հանգամանքը, լրատվամիջոցները պետք է ունենան տեղեկատվությունը տարածելու հնարավորինս լայն գործիքակազմ։ Ոչ միայն հաշիվներ Ֆեյսբուքում, Թվիթերում կամ Յություբում։ Այլ նաև ալիք և խումբ Տելեգրամում, այլընտրանքային վիդեո-ալիք, օրինակ, Vimeo-ի վրա, տեքստերի տարածման հնարավորություն այնպիսի հարթակներում, ինչպիսին են Medium, Zen Yandex և այլն։ </div><div><br /></div><div>գ․ Խնդիր է նաեւ սոցցանցային հարթակների արգելափակումը։ Պատերազմական դրության ժամանակ մեծ քանակի օգտատերեր բողոքում են սոցցանցային ադմինիստրացիաներին։ Բողոքները արվում են ինչպես ինքնաբուխ, այնպես էլ ուղղորդվում են մեծ, տասնյակ հազարանոց խմբերում։ Որպես հետեւանք հաճախ սոցցանցային էջերը արգելափակվում են կամ ժամանակավոր կասեցվում է ակտիվությունը։ Փորձը ցույց է տալիս, որ մեծ քանակի բողոքների ժամանակ ցուցադրումները կարող են կտրուկ նվազել։ Այսինքն, սոցցանցը պարզապես սկսի քիչ մարդու ցույց տալ գրառումները։ </div><div><br /></div><div>Այսպես, օրինակ, արգելափակման տակ ընկավ “5-րդ Ալիք” հեռուստաընկերության Յություբյան հաշիվը։ Մի շարք լրագրողներ եւ խմբագրեր ունեցան ժամանակավոր արգելափակումներ (անունները չենք նշում, քանի որ այդ դեպքերը չեն հանրայնացվել)։ Մի մասի դեպքում փարձ արվեց անմիջապես դիմել սոցցանցերի ադմինիստրացիաներին, մյուս ավելի լուրջ դեպքերում փորձեցինք CyberHUB-AM միջոցով դիմել միջազգային կազմակերպություններին, որոնք միջնարդային աջակցություն են իրականացնում նման դեպքերում։ Հարկ է նշել, որ կորոնավիրուսային կարանտինի պատճառով տվյալ պահին կտրուկ բարդացել է շփումը սոցցանցերի ադմինիստրացիաների հետ։ Կան դեպքեր, որոնք մինչեւ այս պահը լուծված չեն։ </div><div><br /></div><div>Ո՞րն է տվյալ դեպքում լուծումը։ Հնարավոր է կատարել մի քանի քայլ․ </div><div><br /></div><div>Արգելափակել բոլոր ագրեսիվ մեկնաբանություներ գրողներին, քանի որ հաճախ իրենք էլ հանդիսանում են ակտիվ բողոքողները;</div><div><br /></div><div>Ունենալ էջերի ադմինների մեջ պահեստային հաշիվներ, քանի որ արգելափակման մեջ կարող են հայտնվել էջը վարողները;</div><div><br /></div><div>Հաշվի առնել, որ տարբեր հարթակներ տարբեր կերպով են վերաբերում բողոքներին։ Այսպես, Ֆեյսբուքը ունի շատ խիստ, հաճախ անբացատրելի մոդերացման քաղաքականություն։ Եվ կարող է արգելափակել էջը կամ լրագրողի հաշիվը պարզապես անիմաստ տեղը։ Այդ իսկ պատճառով զգայուն բովանդակությունը կարելի է տարածել Թվիթերում, որտեղ ավելի մեղ եմ մոդերատորները։ Կամ Տելեգրամում, որտեղ գրեթե մոդերացիա գոյություն չունի։ </div><div><br /></div><div> </div><div> </div><div>դ․ ԱՆկասկած կարեւորագույն խնդիրներից մնում է թվային հիգիենա պահպանումը - հստակ գաղտնաբառերի հետ աշխատանքը, բոլոր աշխատակիցները պարտադիր պետք է ունենան բոլոր հաշիվների վրա միացրած երկփուլային վավերացում (2 factor authentication): Սա պետք է լինի պարզապես ընդհանուր կանոն։ Առանց երկփուլայինի պարզապես պետք է թույլ չտրվի կառավարել հաշիվները։ </div><div><br /></div><div>Բացի ամենից հարկավոր է շատ ուշադիր լինել սարքերին - համակարգիչը եւ սմարֆոնը պարտադիր պետք է թարմ ծրագրային ապահովում եւ օպերացիոն համակարգ ունենան։ Եթե մինչ այս պահը սրան ուշադրություն չի դարձվել, ապա ժամանակն է մտահոգվել հենց այս րոպեից եւ հնարավորինս ամեն ինչ թարմացնել։ Արդեն կան արձանագրված դեպքեր, երբ հակառակորդի հատուկ ծառայություննեի կողմից կիրառվել են վիրուսներ, որոնք ուղարկվում են մեսենջերների միջոցով։ Սակայն, դրանք ազդեցություն ունեն միայն հանացած օպերացիոն համակարգերի վրա։ </div><div><br /></div><div>Ամեն դեպքում այսօր հատուկ ծառայությունների կողմից կիրառվող հնարքների թիվը շատ մեծ է, անընդհատ նոր մեթոդներ են կիրառվում։ Եվ կարեւոր է հիշել, որ ամեն անհասկանալի իրավիճակում հարկավոր է կանգ առնել եւ դիմել մասնագետի։ </div><div><br /></div>
Samvel Martirosyanhttp://www.blogger.com/profile/15804213251222442795noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1916154796868758528.post-21999605871196461872020-07-09T11:30:00.008+04:002020-07-09T11:40:55.740+04:00Անձնական տվյալները, ադրբեջանական հաքերները եւ կառավարելի քաոսը <br /><br />Կորոնավիրուսը շատ բան փոխեց, շատ խնդիրներ ստեղծեց, ավելի շատ արդեն եղած խնդիրներ վերհանեց։ Ամենահետաքրքիր թեմաներից մեկը անձնական տվյալների պաշտպանությոնն է ու դրանց արտահոսքերը, հնարավոր հետեւանքները։
<br /><br /><br /><br /><h2 style="text-align: left;">Մի քիչ պատմություն </h2><div> Հայաստանում անձնական տվյալների պաշտպանության հարցը միշտ խնդրահարույց է եղել, քանի որ չի եղել ոչ պետական մոտեցում, ոչ հանրային պահանջ։ Երկուհազարականների սկբում գրվեց անհատական տվյալների պաշտպանության օրենքը, որը իր մահով չորացավ, քանի որ ընդունելու օրվանից մոռացվեց։ Տաս տարի անց, 2015 թվականին ընդունվեց Անձնական տվյալների պաշտպանության մասին օրենքը, ինչպես նաեւ ստեղծվեց Անձնական տվյալների պաշտպանության գործակալությունը, որը գործում է արդարադատության նախարարության անձրեւանոցի տակ։ </div><div><br /></div><div> Արտահոսքներ տվյալների մինչեւ վերջերս, անկասկած եղել են։ Այն էլ բավականին մեծ արտահքսոներ։ 2012-2013 թվականներին, օրինակ, եղել էր մեծ արտահոսք հեռախոսահամրների բազաների։ Սակայն այն ժամանակ շատ բանի արտահոսք չէր էլ կարող լինել․ դեռ շատ բան թղթով էր պահվում։ </div><div>
<br /><h2 style="text-align: left;">Ներկա իրավիճակը </h2></div><div><br /></div><div>Ինչպես նշեցի, մենք արդեն ունենք Անձնական տվյալների պաշտպանության մասին օրենք, համապատասխան գործակալություն։ Բայց, այսքանից շատ բան չունենք։ Տուգանքը խախտման, արտահոսքի, անբարեխիղճ վերաբերմունքի դեպքում հավասար է 200-500 հազար դրամի։ Եվ դեռ երբեք չի կիրառվել ՀՀ նորագույն պատմության ժամանակ։ </div><div><br /></div><div> Մյուս կողմից մենք ունենք արագ թվայնացում։ Պետական փաստաթղթաշրջանառությունը արդեն տարիներ շարունակ թվայնացված է։ Իսկ հիմա թափով թղթից դուրս է գալիս քաղաքացի - պետություն հարաբերությունը, քանի որ նոր ու նոր ոլորտներ մտնում են էլեկտրոնային կառավարման տակ։
Մեկ այլ կողմից օրենքն ու գործակալությունը գործի կեսի կեսն են։ Եթե չկան հստակ կարգավորումներ, թե ինչպես է պետք օգտվել անձնական տվյալների շտեմարաններից, ով ու երբ իրաբվունք ունի դրանք օգտագործել, որ պաշտպանվածության մակարդակներն են հարկավոր այս կամ այն տիպի տվյալների հետ աշխատանքի դեպքում, մենք ստանում ենք այն իրավիճակը, որն ունենք այսօր։
<br /><br /><div><h2 style="text-align: left;">Ի՞նչ ունենք այսօր </h2><div><br /></div><div>Հունիս-հուլիս սեզոնում մենք արդեն ունենք ահռելի քանակի արտահոսքներ։ Եկեք նայենք հերթով, թե ինչ դեպքեր են արձանագրվել․<div><br /></div><div> Հունիսի 2. “Զնդան” ֆեյսբուքյան էջը հրապարակում է կորոնավիրուսից մահացածների ցուցակները <div><br /></div><div> Հունիսի 11. Ադրբեջանական հաքերային խումբը, որը արդեն տարիներ շարունակ հարձակումներ է իրակականցնում հայկական էլեկտրոնային փստերի եւ սոցցանցերի հաշիվների վրա, հրապարակում է երեք հազարից ավելի տվյալ․ կորոնավիրուսով վարակվածների եւ իրենց հետ կոնտակտ ունեցածների։ Հրապարակվում են անունները, ծննդյան թվերը, հասցեները, հեռախոսահամրները եւ անձնագրի սերիաները։ Հիմնական “զոհերը” Արմավիրից են։ <div><br /></div><div> Հունիսի 24-26. Նույն հաքերային խումբը հարապարակում է եւս մոտ երկու հազար հայաստանցու տվյալներ։ Այս անգամ առանց անձնագրային տվյալների։<div><br /></div><div> Հուլիսի 5. Նույն խումբը սկսում է հրապարակել հայաստանցիների անձնագրերի լուսանկարներ։ Ընդ որում, մեջը կան Արցախի ԱԱԾ աշխատակցի տվյալներ։
Հուլիսի 6. Ադրբեջանական հաքերային ֆոումում հրապարակվում են մի քանի հարյուր հայաստանցու անձնագրային տվյալներ։ Ընդ որում դա անձնագրերի լուսանկարներ են, մի մասում մարդիկ նկարահանվել են անձնագրերի հետ։ Նման նկարահանում պահանջում են, օրինակ, վարկային կամ նմանատիպ կազմաերպություններ, որոնց պետք է նույնականացնել մարդուն եւ համոզվել, որ նա չի օգտագործում մեկ այլ քաղաքացու անձնագիրը։ Ասեմ, որ առկա է նաեւ Արցախի ԱԱԾ աշխատակցի տվյալներ։ </div><div><br /><a href="https://www.blogger.com/#"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiwYctHZo0AScqYJWGFfDP4Nz5yRUbKR6AUHqL0PaczIPauQ9jAco6OqWCpKfcHFi3HjJUymmrFnbhV8iSYSilr96tWTb-ar1Oo-I89knGiLFxJDaIPx0Wm7dRbshcqlqbzNeNfQ_udbVIv/s320/b862e95c-7295-433a-8fb0-4406305ea0fa.png" /></a><br /><i>Սա արտահոսքի օրինակներից մեկն է։ Բլուրը իմ կողմից է արվել<br /></i><br /><br /><br />Հուլիսի 7. Ադրբեջանական հաքերները Ֆեյսբուքում հրապարակաում են Արցախի Պաշտպանության բանակի զորամասի գույքագրմանը վերաբերող թերթիկներ, որը ներառում է նաեւ ավտոմոբիլային պարկի վերաբերյալ տեղեկաություններ։ Թերթիկները ինչ-որ մեկը նկարահանել է եւ, ամենայն հավանականությամբ, իր անձնական “մայլով” ուղարկել մեկ ուրիշ հանճարի։ Սա արդեն մի դեպք է, որ պետք է երկրում բարձրացներ մեծ աղմուկ։ Լսու՞մ եք աղմուկը։ Ես էլ չեմ լսում։ <br /><br /><br /><a href="https://www.blogger.com/#"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiTI5fTiIn9HH5lO5qEqbAZ7WV6odydIytNynS7OYb_KbXbh1skn9Jg-zznRI-PQjZjFva_OcafbUc4xIKlWAhpOwT1sMVuGg1vMfLO1OxjCZ7cwGcWIIw3DAAXe6WTLQoX4y82w0JK11Po/s320/c0f33c83-4cdf-405e-b822-f7fe76e4d05a.png" /></a><br /><i>Սա արտահոսքի օրինակներից մեկն է։ Տվյալների մի մասը ես ջնջել եմ <br /></i><br /><br /><br />Համաձայնեք, որ մեկ ամսում նման քանակի տվյալների արտահոսքը իսկապես կատաստրոֆա <div><br /></div><div>է։ Առավել մտահոգիչն այն է, որ արտահոսքները տարբեր են։ Հստակ երեւում է, որ աղբյուրը մեկը չէ, երկուսը չէ։ Ինչ կարելի է ենթադրել հարձակումներից․ <div>
<br />ա․ “Զնդանի” դեպքը ակընհայտ ներքաղաքական պայքարին է ուղղված։ Ինչը նշանակում է, որ ամեն պահի մի ներքին աղբյուր կարող է լուրջ արտահոսք իրականացնել՝ ինչ-որ մի քաղաքական ուժի պատվերով։ <div>
<br />գ․ Իմանալով կոնկրետ ադրբեջանական հաքերային թիմի տարիների ընթացքում իրականացված հարձակումների ոճը, modus operandi, կարելի է գրեթե հարյուր տոկոսանոց հավանականությամբ ենթադրել, որ իրենք տվյալները ստացել են ոչ թե ինչ-որ համակարգերի վրա հարձակումներից, այլ անձնական էլեկտրոնային փոստեր կոտրելուց։ Ընդ որում հիմնականում դա իրենք անում են ընդհանուր շաբլոններով, mail.ru համակարգի վրա ֆիշինգային հարձակումների միջոցով։ <div><br />բ․ Կորոնավիրուսային արտահոսված տվյալները իրենք իրենց մեջ տարբեր են։ Ֆայլերի եւ տվյալների ձեւավորումը իրարից տարբերվում են։ Ինչը, ամենայն հավանականությամբ, նշանակում է, որ մի քանի աղբյուրց են եղել արտահոսները։ <br /><br />
<br />դ․ Ինչը նշանակում է, որ մեծ քանակի պետական պաշտոնյաներ, բուժաշխատողներ, ՏԻՄ ներկայացուցիչներ իրար հետ փախանակվում են նման ինֆորմացիայով անձնական էլեկտրոնային փոստերով։ Կամ ընդհանրապես որպես գործական օգտագործում են անձնական փոստերը։ <br /><br />Ամենազարհուրելին այն է, որ բանակային տվյալները նույն կերպով են տնօրինվում։ <div>
<br />է․ Մասնավոր հատվածում ընդհանրապես կարգավորումների ծայրը չի երեւում։ Եղած տուգանքները հստակ հուշում են, որ ավելի հեշտ է վճարել 200 հազար դրամ մեկ անգամ, քան ամեն ամիս վճարել մասնագետի, որը պետք է հետեւել թվային անվտանգությանը եւ տեղեկատվության հետ աշխատանքին։ <div><br />ե․ Ընդհանուր առմամբ չկան հստակ կարգվորումներ, թե ով եւ ինչպես կարող է օգտագործել այս կամ այն տեղեկատվությունը։ Չկան պահանջներ եւ կանոններ տեղեկատվության հետ աշխատանքի։ Ոչ մի պաշտոնյա հստակ չի տեղեկացվում, թե ինչպես ինքը կարող է եւ պարտավոր է պաշտպանել թվային հաշիվները։ Կարճ ասած․ չկա հստակ ֆիքսված, գրված քաղաքականություն այս հարցում։ <br /><br /><br />զ․ Չկան հստակ եւ խիստ պատիժներ խախտումների դեպքում։ Եղած տուգանքները գրեթե ոչինչ են՝ համեմատած հասցրած վնասների հետ։ <div>
<br />ը․ Եթե ոչինչ չարվի, մենք ունենալու ենք ավելի ու ավելի մեծ արտահոսքներ։ Մեր քաղաքացիները դառնալու են ավելի ու ավելի անպաշտպան։ </div><div>
<br />ե․ Բարձրացնել հանրային իրազեկումը թեմայի շուրջ</div><div><br />Ավելի մանրամասն այն մասին թե ինչ վտանգներ կան տվյալների արտահոսքի հետ կապված կարող եք լսել տվյալ տեսանյութում
<br /><br /><img src="https://img1.blogblog.com/img/video_object.png" /><br /><br />
<br /><h2 style="text-align: left;">Ի՞նչ անել </h2><div>ա․ Վերջապես ստեղծել կիբեր անվտանգությունով զբաղվող կենտրոն </div><div><br />բ․ Անձնական տվյալների պաշտպանությոան գործակալությունը մեծացնել։ Կտրուկ մեծացնել տուգանքները եւ հետեւողական կիրառել։ Կասեցնել մարդկանց եւ կազմակերպությունների գործունեությունը, որոնք չեն կարողանում աշխատել անձնական տվյալների հետ<br /><br /><br />գ․ Ունենալ հստակ պետական քաղաքականություն, որը կընդգրկի տեղեկատվական անվտանգությունը, անձնական տվյալների պաշտպանությունը։ Հստակեցենել պատասխանատու մարմինները։ Այսօր պարզ չէ, թե հանրությունը ումից պետք է պատասխան պահանջի
<br /><br /><br />դ․ Բոլոր անձնական տվյալներով աշխատաղ պետական պաշտոնյաների համար անցկացնել համապատասխան թրեյնինգներ<br /><br /><br /><i style="background-color: white; color: #666666; font-family: "Trebuchet MS", Trebuchet, Verdana, sans-serif; font-size: 13.2px;">Գրառումը պատրաստվել է Շվեդիայի եւ Internews (Audience understanding and digital support ծրագրի ) ֆինասնական աջակցությամբԼ Տվյալ հրապարակումը արտահայտում է միայն հեղինակի կարծիքները։</i><br /><br /><br /> <br /><br /><br /><br /><br />
<br /></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div>Samvel Martirosyanhttp://www.blogger.com/profile/15804213251222442795noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1916154796868758528.post-32406644114645007932020-04-08T18:12:00.000+04:002020-04-19T02:05:52.586+04:00Թվային անվտանգությունը կորոնավիրուսի եւ կարանտինի օրերինԱրդյո՞ք կորոնավիրուսը ավելացնում է կիբեր֊վտանգները։ Իսկ բուն կարանտինը լրացուցիչ սպառնալիքների աղբյուր դարձե՞լ է։ Երկու հարցն էլ ունեն դրական պատասխան։ Հերթով դիտարկեն հիմնական մարտահրավերները եւ դրանց դիմակայելու հնարավորությունները։ <br />
<br />
Մի քանի կարեւոր հանգամանք գոյություն ունի, որոնք ավելացրել են թվային վտանգները․ <br />
<br />
ա․ Կարանտինի պատճառով դպրոցականները անցել են օնլայն։ Շատ երեխաների համար ցանցը բացառապես անծանոթ էր մին այս պահը, հատկապես կրթսեր դասարանների։ Եվ երեխաների եւ իրենց ծնողների մեծամասնությունը իրազեկ չեն հիմնական անչափահասների թվային անվտանգության սկզբուքներից<br />
<br />
բ․ Մարդիկ ստիպված են անցնել էլեկտրոնային առեւտրի եւ օնլայն ծառայությունների։ Ինչը գնալով ավելացնում է հնարավոր հարձակումները, քանի որ շատերը նման փորձ չունեն, քանի որ Հայաստանոմ էլեկտրոնային առեւտուրը ամենազարգացած ճյուղերից չէր<br />
<br />
գ․ Ընդհանուր առմամբ մարդիկ ավելի երկար ժամանակ են մնում ցանցում, ավելի շատ են օգտվում զանազան կայքերից եւ ծառայություններինց, ինչը զուտ վիճակագրորեն շատացնում է վտանգների քանակը։ <br />
<br />
Այս պահին կիբեր-հանցագործները ակտիվացել են, քանի որ իրենց համար երկու կարեւոր հանգամանք գոյություն ունի․<br />
<br />
ա․ Ինտերնետում են հայտնվել մեծ քանակի մարդիկ, որոնք շատ քիչ փորձ ունեն ցանցից օգտվելու<br />
բ․ Ընդհանուր ծանր էմոցիոնալ, տնտեսական, հասարակական մթնոլորտը ավելի խոցելի է դարձնում մարդկանց<br />
<br />
Բացի դրանից, այս պահին նաեւ Հայաստանի դեմ են ակտիվացել Ադրբեջանի հաքերային խմբերը, ինչպես նաեւ հատուկ ծառայությունները, որոնք փորձում են սոցցանցերում խուճապ սերմանել՝ օգտվելով հայաստանցիների կոտրած ֆեյսբուքյան հաշիվներից, որոնց միջոցով ապատեղեկատվություն են տարածում։ <br />
<br />
Հիմնական տարածվող խաբեությունները <br />
Ինտերնետային խաբեությունները Հայաստանում գնալով ավելի են տարածվում։ Եվ վերջին ժամանակները բացասական տենդենցն այն է, որ դրանք հայաֆիկացվում են, օգտագոծվում է հայկական կամ հայաստանյան բովանդակություն, կիրառվում են ավելի ու ավելի լավ հայերենով գրված տեքստեր։ <br />
<br />
Այսօր ամենատարածվածը՝ դա շահումներն են։ Ամեն տիպի եւ տեսակի։ Ամենատարածվողը դա հայ հայտնիների անունից տարածվող առաջարկն է գրել, օրինակ, ազգանունի առաջին տառը եւ դրա դիմաց ստանալ աստղաբաշխական գումարներ։ Հանդիպում են կեղծ Քիմ Քարդաշյանը, Հներիկ Մխիթարյանը, Սիրուշոն, Սերժ Թանկյանը, Շերը, Ջիգարխանյանը եւ այլն։ <br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjQS8BBSvUm4v9EeYgdxaDexC1uRWZgCk3DeTweANF8ORwTwgOB8Opz9aK_CLvuSQtqGvgzM_yQdV_qZxZyVks9yPHg7AYxp7kl9zBcc0tcfsJZr6sN89HC9-JJH8lqMkqwlygCng2pRxb4/s1600/heno.png" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1600" data-original-width="900" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjQS8BBSvUm4v9EeYgdxaDexC1uRWZgCk3DeTweANF8ORwTwgOB8Opz9aK_CLvuSQtqGvgzM_yQdV_qZxZyVks9yPHg7AYxp7kl9zBcc0tcfsJZr6sN89HC9-JJH8lqMkqwlygCng2pRxb4/s320/heno.png" width="180" /></a></div>
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjlSsjekbfom116ho8LBz_GdjaVXRXQv1CcEe51qnphoypPv9GqDV3M_RVkY0a9QvJi9sGev-pi3zQt-fNMhic6fjPfAuZlQ9kr0Tc0KpegOaWIAShjPDU8LFEkCPoD1cHwBh-sCOcL_lG3/s1600/kim.png" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em; text-align: center;"><img border="0" data-original-height="1600" data-original-width="800" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjlSsjekbfom116ho8LBz_GdjaVXRXQv1CcEe51qnphoypPv9GqDV3M_RVkY0a9QvJi9sGev-pi3zQt-fNMhic6fjPfAuZlQ9kr0Tc0KpegOaWIAShjPDU8LFEkCPoD1cHwBh-sCOcL_lG3/s320/kim.png" width="160" /></a> <a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg4txTCUyWtB3iyQ3loYlG7gzLqCbn2y-I5TZIdYoEQOTL3dxmV0ytJIbkTFxsC8nMzSdJGmmy1-bZvLrYY6LgN17WniYbAOyzbIkwsk25gxvY2U6X8NiZ63Nve4Z7xjTnQISkH1bkqo815/s1600/90343547_139227424171228_8721540327049003008_n.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em; text-align: center;"><img border="0" data-original-height="925" data-original-width="450" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg4txTCUyWtB3iyQ3loYlG7gzLqCbn2y-I5TZIdYoEQOTL3dxmV0ytJIbkTFxsC8nMzSdJGmmy1-bZvLrYY6LgN17WniYbAOyzbIkwsk25gxvY2U6X8NiZ63Nve4Z7xjTnQISkH1bkqo815/s320/90343547_139227424171228_8721540327049003008_n.jpg" width="155" /></a><br />
<br />
<i>Ահա մի քանի օրինակ, ինչպես նաեւ հետագա շփման մեսենջերով, եթե մարդ մեկնաբանում է նմանատիպ գրառում</i><br />
<br />
<iframe allow="accelerometer; autoplay; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture" allowfullscreen="" frameborder="0" height="315" src="https://www.youtube.com/embed/87U3mGpTVOU" width="560"></iframe><br />
<br />
Մարդուն առաջարկվում է ստանալ գումարը՝ բնականաբար, տրամադրելով բանկային քարտի տվյալները։ <br />
<br />
<a name='more'></a><br /><br />
Նման սխեմաներում մասնակիցների քանակը քերազանցում է տասնյակ հազարները։ Մարդիկ հեշտությամբ տրմադրում են իրենց բանկային քարտի տվյալները, որպեսզի արագորեն ստանան իրենց հասանելիք կես միլիոն դոլարը կամ բնակարանը; Շատ մեծ բացասական արձագանք այս ամենը դեռ չի առաջացրել Հայաստանում միայն երկու պատճառով․<br />
<br />
Գումարը կորցնողներից շատ քչերն են կապ տեսնում իրենց կողմից արածի եւ գումաի կորուստի միջեւ<br />
Հայաստանում շատ-շատերի մոտ բանկային քարտի վրա գումար պարզապես չկա եւ հանցագործները քոռ-ու-փոշնա հեռանում են<br />
<br />
Շատ են տարածվոմ բջջային օպերատորների անունից կեղծ շահումներ։ (բոլոր երեք օպերատորների անունից, ինչպես նաեւ խոշոր ինտերնետ կապի մատակարարների)։ Սրանք հայալեզու արդեն (անցյալ տարի դեռ ռուսերեն էին տարածվում)։ Եվ խայծը կուլ տված մարդը չարագործին հայտնում է համ իր քարտի տվյալները, համ էլեկտրոնային փոստի գաղտնաբառը։<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjbY4yvFJg5kBEZogEMslgfIipeCuRcutHh6azMVtqPwZZcXUGwL2Qgm6KYoiY7_3eYAzKnQnEUABcMdEwC1fuPnGzNkNt1IsUP9_k86l7hjNLyToonrTW15m8cU8XXasSW3kQ03I9N9pQj/s1600/ucom+1.png" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1600" data-original-width="900" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjbY4yvFJg5kBEZogEMslgfIipeCuRcutHh6azMVtqPwZZcXUGwL2Qgm6KYoiY7_3eYAzKnQnEUABcMdEwC1fuPnGzNkNt1IsUP9_k86l7hjNLyToonrTW15m8cU8XXasSW3kQ03I9N9pQj/s320/ucom+1.png" width="180" /></a></div>
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEimEARmrvQN93iqTSgeo4GT4JX2Nl1lkSlcmXjxa2_290eph7YMXRWOBMAgm4MXqzHtEJCD1ID8OZT7I1dm3c0gbVPs3VHhxBcEMPeVU5Zw8ZZ2P0YvSAX66HjQSFX4TipCxtoF6ri0SDRM/s1600/ucom+2.png" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em; text-align: center;"><img border="0" data-original-height="1600" data-original-width="900" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEimEARmrvQN93iqTSgeo4GT4JX2Nl1lkSlcmXjxa2_290eph7YMXRWOBMAgm4MXqzHtEJCD1ID8OZT7I1dm3c0gbVPs3VHhxBcEMPeVU5Zw8ZZ2P0YvSAX66HjQSFX4TipCxtoF6ri0SDRM/s320/ucom+2.png" width="180" /></a><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiE-AgY2jKBRFn7sNylbqzwCAISRcmAv9S482Y1hgqJSvawaDp1gHLng1wvKgILoWE4ltYC2RVbd6JMKTYSVfl7SjPkZ_NHSq301tMLj27b8hUUVvu9tUJrLHK_0ikY-DFKMfn1Fz7m7AtK/s1600/ucom+3.png" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1600" data-original-width="900" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiE-AgY2jKBRFn7sNylbqzwCAISRcmAv9S482Y1hgqJSvawaDp1gHLng1wvKgILoWE4ltYC2RVbd6JMKTYSVfl7SjPkZ_NHSq301tMLj27b8hUUVvu9tUJrLHK_0ikY-DFKMfn1Fz7m7AtK/s320/ucom+3.png" width="180" /></a></div>
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEifxTpp0ogP06I6TZay61KHm7r8p2oerHTDogB7nInvuMqbe3AuRxaGscWTsFpqzQ6j8r5BnwgOD8quyU8DCjnBm0CPYU9ye2mwnPEkol4nsX77Bh9gcx3YZbfl4mNyGJmjtkEbIdBVfyvF/s1600/ucom+4.png" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em; text-align: center;"><img border="0" data-original-height="1600" data-original-width="900" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEifxTpp0ogP06I6TZay61KHm7r8p2oerHTDogB7nInvuMqbe3AuRxaGscWTsFpqzQ6j8r5BnwgOD8quyU8DCjnBm0CPYU9ye2mwnPEkol4nsX77Bh9gcx3YZbfl4mNyGJmjtkEbIdBVfyvF/s320/ucom+4.png" width="180" /></a><br />
<i>Օպերատորի անունից արվող խաբեության օրինակը քայլերով</i><br />
<br />
Առանձին տեղ են գրավում ադրբեջանական հատուկ ծառայություննեի գործողություները։ Այստեղ հիմնականում օգտագործվում է նույնատիպ սցենար․ <br />
<br />
<br />
<ol>
<li>Ֆիշինգային միջոցով գողացվում է էլեկտրոնային փոստի գաղտնաբառը</li>
<li>Կոտրվում է Ֆեյսբուքի եւ դրան կցված Ինստագրամի հաշիվը</li>
<li>Այդ մարդու անունից բազմաթիվ խմբերով տարածվում են խուճապ առաջացնող տեքստեր՝ կոռոնավիրուսի տարածման վերաբերյալ։ Ներկայացվում են իբր իրական թվեր, որոնք պետք է մարդկանց համոզեն, որ տարածման տեմպերը Հայաստանի Հանրապետությունում եւ Արցախում իրականում ահռելի են։ </li>
</ol>
<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg7rVUEQxczBzRE9Dl3mR856NbCqN6CGhvZu5hOWoYMsB3c1leR4c-vN15phMl8-Wy4VGsVlrBZF4uUPgUgb4aHmxNG-F4xvuJS9_8iHWAE5Fba6-Ud5xxE1OinINCsE3CVGbBm0xTXi-0y/s1600/%25D5%25A1%25D5%25A6.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1193" data-original-width="916" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg7rVUEQxczBzRE9Dl3mR856NbCqN6CGhvZu5hOWoYMsB3c1leR4c-vN15phMl8-Wy4VGsVlrBZF4uUPgUgb4aHmxNG-F4xvuJS9_8iHWAE5Fba6-Ud5xxE1OinINCsE3CVGbBm0xTXi-0y/s320/%25D5%25A1%25D5%25A6.jpg" width="245" /></a></div>
<br />
<h3>
Պետությունը որպես հնարավոր սպառնալիք</h3>
<br />
<br />
Մարտի 25-ին կառավարությունը գործածեց քաղաքացիների համար հատուկ իրազեկման կայք, ուր տեղադրված էր հավելված, որը թույլ էր տալիս տնային պայմաններում տեքստային թեստ անցնել եւ հասկանալ, թե որքան է հնարավորությունը, որ մարդ վարակվել է կորոնավիորուսով։ Հավելվածը տեղադրված էր ac19.am կայքի վրա։ Ընդ որում առաջին փուլում հավելվածը հասանելի էր միայն Անդրոյիդ համակարգի համար, այն էլ՝ միայն ուղիղ կայքից ֆայլի տեսքով ներբեռնելու տարբերակով։ Պարզվեց, որ կայքն էլ, հավելվածն էլ նվեր են իրանական կողմից, ամբողջը կլոնավորված էր as19.ir կայքից։ Իրանական այդ հավելվածը արդեն<a href="https://blog.avast.com/iranian-coronavirus-app-collecting-sensitive-information-avast" target="_blank"> աչքի ընկել էր դեռ մարտի սկզբերին</a>, երբ պարզ էր դարձել, որ այն հավաքագրում է ավելրդ եւ շատ զգայուն տեղեկատվութուն, օրինակ, անընդհատ հետեւում է մարդու տեղաշարժին։<br />
<br />
Այսդ իսկ պատճառով հավելվածը հեռեացվել էր որպես լրտեսական Google Play-ից։ Եվ մի շարք հակավիրուսային համակարգեր դրան, ինչպես նաեւ հայաստանյան կլոնին տեսնում էին որպես վիրուսային տարր պարունակող։<br />
<br />
Սա հայաստանյան<a href="https://www.virustotal.com/gui/file/19640e31073a3b929e0ea434652f3d6d560a06bf653f60530141bf4660227e02/detection" target="_blank"> կլոնի վերլուծությունն է </a>-<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiM9BPcpoU-0xf11Mk87yFiZFezN5vGoQ-ZYPnDX-goAygWhsMZcJhuFYAPplNPuaFoo-Nd2P3-OsM6BrWyfJBvfVb918EPNyIiHQ_pI6pzhToljucAnym9PXIrYja23KwVZ2ZI6KmCaYmA/s1600/7ac7abd4-049d-4d58-ac08-023e47c9e570.png" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="657" data-original-width="1349" height="310" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiM9BPcpoU-0xf11Mk87yFiZFezN5vGoQ-ZYPnDX-goAygWhsMZcJhuFYAPplNPuaFoo-Nd2P3-OsM6BrWyfJBvfVb918EPNyIiHQ_pI6pzhToljucAnym9PXIrYja23KwVZ2ZI6KmCaYmA/s640/7ac7abd4-049d-4d58-ac08-023e47c9e570.png" width="640" /></a></div>
<br />
<br />
<br />
<br />
Հետագայում հավելվածը փոխարինվեց նոր տարբերակով, որը սրդեն ստեղծվել էր Հայաստանում եւ չէր պարունակում կասկածելի տարրեր։ <br />
<br />
Սակայն դրանից հետո արդեն ապրիլի փաստացի ներդրվում է գլոբալ վերահսկողության համակարգ։ <br />
<br />
Համակարգը, փաստացի, ենթադրում է քաղաքացիների շատ լուրջ վերահսկողություն․ պետությունն անդադար ռեժիմով ստանալու է քաղաքացիների գտնվելու վայրի մասին տեղեկատվություն՝ հիմնված բջջային օպերատորի մեր մասին անընդհատ հավաքագրվող տեղեկատվության վրա։ <br />
<br />
Այստեղ հարկ է նշել, որ սա GPS-ի միջոցով ստացվող տեղեկատվություն չէ։ Հույս մի ունեցեք, որ ունենալով հին ոչ-խելախոս, կխուսափեք այս համակարգից։ <br />
<br />
Երկրորդը՝ հեռախոսազանգերի մասին տվյալներն են։ Սա գաղտնալսում չէ, խոսակցությունների բովանդակությունն այս համակարգը չի լսելու։ Բայց դա չի նշանակում, թև ձեզանից քիչ տվյալ են ստանալու։ <br />
<br />
Հատուկ ծառայությունը կստանա բոլոր զանգերի, SMS-ների հետ կապված տվյալներ, կիմանա, թե ում հետ է եղել կապը, երբ է եղել, որքան ժամանակ է տևել։ <br />
<br />
Սրանք չափազանց զգայուն տվյալներ են, որոնք շատ դեպքերում կարող են մարդու կապերի մասին ավելի շատ բան ասել, քան զրույցի բուն բովանդակությունը։ <br />
<br />
Իսկ բոլոր այս տվյալների համադրությունն ավելի խոցելի է դարձնում մարդկանց՝ մեծացնելով հնարավոր բացասական ազդեցությունը: Մանավանդ, հաշվի առնելով, որ ահռելի քանակությամբ այդ տվյալները նաև մշակվելու են՝ նորագույն տեխնոլոգիաների հնարավությունների կիրառմամբ։ <br />
<br />
Նախկինում իսկապես կայի՞ն նման հնարավորություններ։ Ամենայն հավանականությամբ, առանձին տարրերը հեշտ հասանելի էին ուժայիններին։ Բայց, չկար մի քանի կարևոր բան․<br />
<br />
ա․ Հիմա հետևում են ոչ թե առանձին անհատներին, այլ ԲՈԼՈՐԻՆ ու միաժամանակ։ Ինչը հնարավորություն է տալիս գտնել մարդկանց միջև թաքնված կապերը:<br />
<br />
բ․ Աշխատում է տեխնոլոգիական համակարգ, որը մշակում է տվյալներն օնլայն ռեժիմով։ Ընդ որում, համակարգը օնլայն ռեժիմով ստանում է տվյալներ ԲՈԼՈՐ օպերատորներից։<br />
<br />
Այս երկու կետերի համադրությունը տվյալ համակարգի աշխատանքը դարձնում է աննախադեպ։ Եվ ոչ միայն Հայաստանի, այլև շատ ու շատ այլ երկների տեսանկյունից։<br />
<br />
<iframe allow="accelerometer; autoplay; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture" allowfullscreen="" frameborder="0" height="315" src="https://www.youtube.com/embed/r0ukRS6WRyI" width="560"></iframe><br />
<br />
Ստեղծված իրավիճակում կարեւոր է, որպեսզի կառավարությունը խիստ թափանցիկ աշխատի այս համակարգի հետ, հստակ հետեւի հետեւյալ պայմաններին․ <br />
<br />
ա․ Պետությունը պետք է հստակ բացահայտի, թե ով է արտադրել համակարգը, քանի կազմակերպություններ են ներգրավված եղել։ Եթե կան արտասահմանյան գործընկերներ, այդ մասին նույնպես պետք է հայտնել շատ թափանցիկ, քանի որ տվյալներն այնպիսին են, որ արտահոսքը դեպի այլ երկների հատուկ ծառայություններ կարող է ունենալ աղետալի հետևանքներ։ <br />
բ․ Պետք է ամենայն հստակությամբ տրամադրվի տեղեկություն բոլոր այն մարմինների և անձանց մասին, որոնք մուտք ունեն այս տվյալներին։ Ինչպես պետական, այպես էլ մասնավոր։ <br />
գ․ Հարկավոր է իրազեկել, թե որտեղ են այդ տվյալները հավաքագրվում և պահպանվում։ Որքանով են դրանք պաշտպանված հնարավոր հարձակումներից և արտահոսքներից։ Արդյո՞ք կատարվել է համակարգի անվտանգության աուդիտ, հաշվի առնելով, որ ներդրումն իրականացվում է գերարագ տեմպերով, ինչը ենթադրում է նաև որակի վրա հնարավոր բացասական ազդեցություն։ <br />
դ․ Հանրությունը պետք է պարբերաբար իրազեկվի, թե ինչպես են հավաքարվում, պահպանվում և մշակվում տվյալները։ <br />
<br />
Եվ ամենակարեւորը․ պետք է ձեւավորվի հանրային վերահսկողության մեխանիզմ։ Այսօր ամենաողջամիտ տարբերակը կլինի ԱԺ հատուկ հանձնաժողովի ձեւավորումը, ւր կներգրավվեն նաեւ անկախ մասնագետներ։ <br />
<br />
<br />
<i>Գրառումը պատրաստվել է Շվեդիայի եւ Internews (Audience understanding and digital support ծրագրի ) ֆինասնական աջակցությամբԼ Տվյալ հրապարակումը արտահայտում է միայն հեղինակի կարծիքները։</i><br />
<br />
<br />Samvel Martirosyanhttp://www.blogger.com/profile/15804213251222442795noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1916154796868758528.post-53756479819420779222020-03-24T22:39:00.001+04:002020-03-24T22:39:40.904+04:00Օնլայն գրադարաններ կորոնավիրուսին դիմակայելու համար<br />
Մի քանի գրադարան գրեմ ինքնամեկուսացվածների եւ իրենց երեխաների համար․<br />
<br />
<br />
<ul>
<li>Հայերեն լիքը աուդիոգիրք երեխաների համար - <a href="http://grqaser.org/am/" target="_blank">Գրքասեր</a></li>
</ul>
<br />
<br />
<br />
<ul>
<li>Ամենամեծ ռուսալեզու գրադարանը, գրեթե ամեն ինչ կա - <a href="http://flibusta.is/" rel="nofollow" target="_blank">Flibusta</a></li>
</ul>
<br />
<br />
Լինում են, որ գրքերը փակված են։ Այդ դեպքում օգտվեք Տելեգրամի բոտից - գրքի անունը գրում ես- ուղարկում ա քեզ @flibustafreebookbot - ես որ սենց եմ քաշում։<br />
<br />
<br />
<ul>
<li>Ինտերնետի արխիվը - անհնարին քանակի գիրք, կինո, նույնիսկ հին համակարգչային խաղեր։ Իհարկե, միայն հեղինակային իրավունքից արդեն դուրս եկած - <a href="http://archive.org/">Archive.org</a></li>
</ul>
<br />
<br />
<br />
<br />
<ul>
<li>Իսկ եթե ուզում եք հեղինակային իրավունքի մեջ գտնվեղ, բայց անվճար - ապա <a href="http://rutracker.org/" rel="nofollow" target="_blank">rutracker.org</a> - տոռենտով գրեթե ամեն ինչ</li>
</ul>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEho_9exxXYfRh0PHkFQv-EH5B9djACqdhzxNcztWMOG80N1QTQgKcDfCf_q1JCIJWRnW1S0DpTJnoDePpa4XVjL2tWJH1iBVcGNefvHxoicpfgKqw8apsON9O_1QDCbBNyUNqU9LGRyV0qn/s1600/3264291.jpg.0.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="800" data-original-width="1200" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEho_9exxXYfRh0PHkFQv-EH5B9djACqdhzxNcztWMOG80N1QTQgKcDfCf_q1JCIJWRnW1S0DpTJnoDePpa4XVjL2tWJH1iBVcGNefvHxoicpfgKqw8apsON9O_1QDCbBNyUNqU9LGRyV0qn/s640/3264291.jpg.0.jpg" width="640" /></a></div>
<div>
<br /></div>
Samvel Martirosyanhttp://www.blogger.com/profile/15804213251222442795noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-1916154796868758528.post-7168034950789247832020-03-24T01:27:00.000+04:002020-04-19T02:06:15.198+04:00Թերագնահատված պոստ֊ապոկալիպտիկ սերիալներ տանը մնալու համար #coronavirusԿա մի քանի լավ սերիալ, որոնք շուխուռ չեն հանել, բայց հավեսով նայվում են։ Հատկապես այս , նախաապոկալիպտիկ օրերին։ Եվ այսպես, ինչպես կասեր դասականը, քանի որ թունդ պոստապոկալիպտինկա են, բայց առանց տափակ զոմբիների։<br />
<br />
<br />
<h2>
12 Monkeys. ռուսերեն սովորաբար Армия 12 обезьян</h2>
<br />
Նկարահանվել է համանուն Բրյուսվիլիսյան ֆիլմի մոտիվներով։ Բայս արդեն երրորդ֊չորրոդ սերիայից հետո հասկանում եք, որ ամեն ինչ շատ ավելի բատդ ա, խառը, խուճուճ, դինամիկ, վազվզոց, կրակոց։ Չորս սեզոն ա, լրիվ կհերիքի կարանտինի առաջին, նախնական փուլի համար։ :))) Ես որ հավեսով նայեցի։<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/ru/d/df/12_%D0%BE%D0%B1%D0%B5%D0%B7%D1%8C%D1%8F%D0%BD_(%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%81%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%B0%D0%BB%2C_2015).jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="755" data-original-width="508" height="640" src="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/ru/d/df/12_%D0%BE%D0%B1%D0%B5%D0%B7%D1%8C%D1%8F%D0%BD_(%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%81%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%B0%D0%BB%2C_2015).jpg" width="425" /></a></div>
<br />
<br />
<br />
<br />
<h2>
Wayward Pines․ Ռուսերեն հիմնականում հանդիպում է որպես Сосны։ </h2>
<br />
<a name='more'></a><br /><br />
Սյուժեն չեմ պատմի, քանի որ ամբողջը սփոյլեր կլինի։ Ավելի լավ ա նայել։ <br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://www.film.ru/sites/default/files/styles/thumb_1024x450/public/trailers_frame/2a9d8c391d.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="450" data-original-width="800" height="354" src="https://www.film.ru/sites/default/files/styles/thumb_1024x450/public/trailers_frame/2a9d8c391d.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
<br />
<h2>
Into the Badlands, ռուսերեն В пустыне смерти</h2>
<br />
ՊՈստապոկալիպտիկա, Հոնկոնգի ու֊շու, մի քիչ միստիկա։ Սենց աջապ֊սկանդալ տեսած չեք լինի։ Դոռամա սիրողներին էլ դուր կգա, չնայած, որ հեչ դոռամա չէ։<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://cdn1.thr.com/sites/default/files/imagecache/landscape_928x523/2015/11/into_the_badlands.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="451" data-original-width="800" height="360" src="https://cdn1.thr.com/sites/default/files/imagecache/landscape_928x523/2015/11/into_the_badlands.jpg" width="640" /></a></div>
<br />Samvel Martirosyanhttp://www.blogger.com/profile/15804213251222442795noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1916154796868758528.post-1424113032690100252020-02-16T14:54:00.000+04:002020-04-19T02:07:13.000+04:00Facebook հաշիվը կոտրելու հիմնական ձեւերից մեկը․ ֆիշինգՀենց հիմա Ֆեյսբուքում իրականացվում է հայաստանցիների դեմ հարձակում, որի բավականին հաճախ է օգտագործվում, սակայն, սովորաբար, հայերեն չի լինում։ Իհարկե, մեծ հավանականությամբ սա անում են ադրբեջանական հաքերները, բայց իրականում հետքերը գտնել հնարավոր չէ այսպես, նենց որ հարձակման հեղինակները կարող են լինել ուր ասես։<br />
<br />
Հիմա բուն հարձակման ձեւը։ Ստեղծվում է էջ, որը նմանակում է հենց Ֆեյսբուքի ադմինիստրացիայի կողմից ստեղծված էջ ֊ <a href="https://www.facebook.com/F%C7%9D%C6%88eb%E1%BB%8Dok-Bussines-102436881350365/" rel="nofollow" target="_blank">հասցեն</a> միտումնավոր պարունակում է կյուրեղատառ տառեր, որպեսզի Ֆեյսբուքի անվտանգության բոտերը միանգամից չհայտնաբերեն նմանակումը<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgBCGu3sWJiwMRN3oKxiPVLjBuOI1XtcSfrkRbM7MmzrlH2nBnX0C9SsVECbp6ISfy7zRX09oQilSDpVVENw7Qi1JOKp9U4ff-6SFt4eHZrDERZOooRVFf3ZgQ5hyDwbQTl-ykPP52UwkMN/s1600/phiching++F%25C7%259D%25C6%2588ebok+Bussines+-+Home.png" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="704" data-original-width="1366" height="330" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgBCGu3sWJiwMRN3oKxiPVLjBuOI1XtcSfrkRbM7MmzrlH2nBnX0C9SsVECbp6ISfy7zRX09oQilSDpVVENw7Qi1JOKp9U4ff-6SFt4eHZrDERZOooRVFf3ZgQ5hyDwbQTl-ykPP52UwkMN/s640/phiching++F%25C7%259D%25C6%2588ebok+Bussines+-+Home.png" width="640" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
Էջը նշում է հայաստանյան էջեր, վախացնելով, որ խախտել են կանոնները եւ կարգելափակվեն, եթե նշված հղումով չգնան․ </div>
<br />
<a name='more'></a><br /><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg-8XTcoVoVtLPQ4LCEnowNwg-MAsLvUkf4JMQx2ljNCfEeRSIYfl_CdZ65M3CiP8y0Alog67DHy4kMZvuE6s_mQUqUWFm6Aw9gj1v9bz5jul1CbWKOxTO8XFef3xRgO71PHjZNGxkjbWpk/s1600/_1++phishing+F%25C7%259D%25C6%2588eb%25E1%25BB%258Dok+Bussines+-+Home.png" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="584" data-original-width="451" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg-8XTcoVoVtLPQ4LCEnowNwg-MAsLvUkf4JMQx2ljNCfEeRSIYfl_CdZ65M3CiP8y0Alog67DHy4kMZvuE6s_mQUqUWFm6Aw9gj1v9bz5jul1CbWKOxTO8XFef3xRgO71PHjZNGxkjbWpk/s640/_1++phishing+F%25C7%259D%25C6%2588eb%25E1%25BB%258Dok+Bussines+-+Home.png" width="490" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
Եթե մարդ հավատում է, գնում է էջով, ապա հայտնվում է մի կայքում, որը նմանակում է Ֆեյսբուքը, սակայն լրիվ ուրիշ հասցե ունի․</div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiirjJP_RzCSsQKRxCXYaVuKD2_i9ji_ydFWr8bPTELd6m3eC9GX2ZudjyCeEoNFTl7n2NZ04Sa3b3Oa7t5ZoGR3vQTwckmRh_x9T0NhkID-5FqMv8-K0Hxv7j7U9BlSt_5TtQxyCDY2Fmu/s1600/Phishing+screenshot.png" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="576" data-original-width="1353" height="270" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiirjJP_RzCSsQKRxCXYaVuKD2_i9ji_ydFWr8bPTELd6m3eC9GX2ZudjyCeEoNFTl7n2NZ04Sa3b3Oa7t5ZoGR3vQTwckmRh_x9T0NhkID-5FqMv8-K0Hxv7j7U9BlSt_5TtQxyCDY2Fmu/s640/Phishing+screenshot.png" width="640" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
Հաջորդ էջով մարդուց կորզում են իր մուտքային տվյալները․ էլեկտրոնային փոստը եւ գաղտնաբառը</div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgdW1odMrIiN-2yzRtWU8b8jvDATz8us4uPO5sITuJo9YWR29vShpiSclqZx9mmVKT1W_RKFsj1NNr1kuLWVKg-THhauMnbmAezqmaPAJccQiEPcgIfT4zS_wegY0OV3spU90BHcyA5rjoK/s1600/Please+confirm+your+identity.png" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="604" data-original-width="600" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgdW1odMrIiN-2yzRtWU8b8jvDATz8us4uPO5sITuJo9YWR29vShpiSclqZx9mmVKT1W_RKFsj1NNr1kuLWVKg-THhauMnbmAezqmaPAJccQiEPcgIfT4zS_wegY0OV3spU90BHcyA5rjoK/s640/Please+confirm+your+identity.png" width="630" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
Եթե մարդը բացահայտվում է որպես հարիֆ, որը ներմուծում է գաղտնաբառը, ապա մի հատ էլ առաջարկում են բանկային տվյալները ներմուծի</div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj4E2plgNT0MZwHlJEJ2xljkhVPU_bTTvuVwbDTQFfYFMKEmftJGLMhzDsZob2temYo57ornzXCPpGybk8k3ztHS2QDzqWM1ZghZqKZYqG5QFN5Z81uRagmyXPWEWYkKhZmq4nsaDomQgtu/s1600/Please+confirm+your+identity+1.png" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="569" data-original-width="860" height="422" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj4E2plgNT0MZwHlJEJ2xljkhVPU_bTTvuVwbDTQFfYFMKEmftJGLMhzDsZob2temYo57ornzXCPpGybk8k3ztHS2QDzqWM1ZghZqKZYqG5QFN5Z81uRagmyXPWEWYkKhZmq4nsaDomQgtu/s640/Please+confirm+your+identity+1.png" width="640" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
Ինչը կփրկի սենց դեպքերում՞</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
ա․ լինել ուշադիր</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
բ․ չհավատալ ամեն մի գրվածին</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
գ․ <a href="https://media.am/cyber-attacks-security/" target="_blank">ակտիվացնել անվտանգության հիմնական միջոցները</a></div>
<br />Samvel Martirosyanhttp://www.blogger.com/profile/15804213251222442795noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-1916154796868758528.post-26248519707906255502020-01-22T16:26:00.000+04:002020-04-19T02:07:24.452+04:00Կիբեր֊անվտանգությունը Հայաստանում․ 2019 թվականի արդյունքները<br />
Կիբեր֊անվտանգության տեսանկյունից 2019 թվականը բավականին հետաքրքիր էր։ Իհարկե, բազմաթիվ իրադարձություններ պարզապես արդեն շարունակական բնույթ ունեն տարիներ շարունակ։ Օրինակ, ադրբեջանական հաքերների հարձակումները։ Մյուս կողմից, կան նաեւ նորություններ, որոնց վրա պետք է ուշադրություն դարձնել։ Իսկ հիմա հերթով․<br />
<br />
<h3>
Ադրբեջանական հաքերային գործոնը</h3>
<br />
Դեռ 2000-ականից է ընթանում հայ֊ադրբեջանական կիբեր֊հակամարտությունը։ Հիմնականում այն դրսեւորվում է երեք ուղղություններով․ կայքերի վրա հարձակում (defacement), DDoS հարձակումներ եւ հարձակումներ անհատական հաշիվների վրա սոցցանցերում։ 2019 թվականը ադրբեջանական հաքերները նվիրեցին սոցցանցերին եւ էլեկտրոնային փոստերին։ Մի քանի անգամ ինտերնետում տեղադրվել էին օգտատերերի մուտքային տվյալները, որոնք պարունակում էին էլեկտրոնային փոստը եւ գաղտնաբառը։ Մեծ արտահոսքներ եղել են մի քանի անգամ։ Մեկը իրականացվել է հունվարի 20-ին, քանի որ այդ օրը Ադրբեջանում նշում են այսպես կոչված «սեւ հունվարի» օրը։ <a href="https://docs.google.com/document/d/1Zguk4gymhLeRocFVU0juQHUVum_64HErvscyFHX2ZFo/edit" target="_blank">Արտահոսքը</a> պարունակել է մոտ 2 հազար տվյալ։ <a href="https://docs.google.com/document/d/e/2PACX-1vRdOyHQb89Uqxec4f6a0SIWgq3e21nmxRSru0UeyekEkZ2T6DprLhPZDLReUqDfPO5gJ3oyifzQ42Xz/pub" target="_blank">Մյուս արտահոսքը</a>, որը պարունոկաում էր մոտ 3 հազար հաշվի տվյալ, եղել է մայիսի 28֊ին։ Ընդհանուր առմամբ կոտրված հաշիվների թիվը կարելի է գնահատել որպես 10 հազարը գերազանցող։ Հարձակումները իրականաուցվում են զուտ ֆիշինգային նամակների միջոցով, ինչպես նաեւ կեղծ ֆեյսբուքյան հաշիվների միջոցով, որոնք ներկայանում են որպես սոցցանցի անվտանգության բաժին եւ առաջարկում են հղումով ինչ֊որ գործողություն կատարել։ Նման հարձակումներից պաշտպանվելու համար հարկավոր է բազային թվային հիգիենայի իմացություն։ Ցավոք սրտի հաջողված հարձակումների թիվը մնում է շատ մեծ։ Դրանց ազդեցությունը ոչ միայն անձնական մակարդակի վրա է մնում, քանի որ, օգտվելով ադմինսիտրատորների վրա հարձակումներից, վերացվում են նաեւ նրանց կողմից տնօրինվող բիզնես էջերը, ինչը պատճառում է նաեւ լուրջ տնտեսական վնաս։ <br />
<br />
<h3>
Ֆիշինգ</h3>
<br />
Ֆիշինգը մնում է հիմնական վտանգներից մեկը։ Ինչպես ասվեց, ադրբեջանական հաքերները հիմնականում հենց ֆիշինգային հարձակումներ են իրականացնում հայաստանյան օգտատերերի դեմ։ Բացի դրանից շատ տարածված են չթիրախավորված ֆիշինգային հարձակումների զոհերը։ Բազմաթիվ օգտատերեր հավատում են, որ շահել են սմարթֆոն եւ մուտքագրում են բանկային քարտի տվյալներ եւ այլն։ Ֆիշինգի ոլորտում նույնպես կա զարգացում․ հայտնվել են հենց հայաստանցիներին թիրախավորող արշավներ։ Այսպես, դեկտեմբերին միանգամից երեք բբջային օպերատորները հայտարարեցին, որ իրենց անունից գովազդային արշավներ են իրականացվում, կեղծ մրցույթի միջոցով մարդկանցից կորզվում են անձնական տվյալներ։ Սա նոր զարգացումներ են Հայաստանի համար։ <br />
<br />
<br />
<a name='more'></a><br /><br />
<h3>
Կայքերի վրա հարձակումներ</h3>
<br />
Ընդհանուր առմամբ հայաստանյան կայքերի վրա հարձակումերի թիվը նվազել է եւ հասել է իր մինիմալին վերջին տաս տարվա ընթացքում։ Հիմնական գործոնները, որոնք բերել են նվազեցմանը երկուսն են․ <br />
ա․ Կայքերի տերերը սկսել են ավելի մեծ ուշադրություն դարձնել անվտանգությանը, ծրագրային ապահովման թարմացմանը<br />
բ․ Ադրբեջանական եւ թուրքական հաքերային խմբերը փոփոխել են իրենց հետաքրքրությունների վեկտորները եւ, ինչպես արդեն նշվեց, շրջվել են դեպի հարձակումները օգտատերերի դեմ։ <br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjsxjLH6Zyx4te8ihIg0KNy0-FmUZ4cmVxhKSSSDepoIITpSsizS2Sa9lwKGfEqJnp3eU4XODogzmC8YSWIFqU5dLHSVoTYxklAHj8rMov8em2bbZoXgzuTwKQMwXUywRTnBBc-JzX12gq4/s1600/chart.png" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="800" data-original-width="1200" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjsxjLH6Zyx4te8ihIg0KNy0-FmUZ4cmVxhKSSSDepoIITpSsizS2Sa9lwKGfEqJnp3eU4XODogzmC8YSWIFqU5dLHSVoTYxklAHj8rMov8em2bbZoXgzuTwKQMwXUywRTnBBc-JzX12gq4/s640/chart.png" width="640" /></a></div>
<br />
․am տիրությում գտնվող կայքերի վրա հաջողված վիճակագրությունը ըստ տարիների։ Տվյալները ըստ Cybergates<br />
<br />
Հիմնականում հարձակումների ենթարկվում են հին, չվերահսկվող եւ հանրային ազդեցություն չչունեցող կայքեր։ Սակայն, եղել է մի քանի մտահոգիչ դեպք։ <br />
<br />
Հոկտեմբերի 18-ին ադրբեջանական հաքերները կարողացել էին նյութ տեղադրել ՀՀ վարչապետի կայքի վրա։ Նմանատիպ լուրջ թիրախ հաջող հարձակման Հայաստանում չէր ենթարկվեր տարիներ շարունակ։ Վերջին անգամ կառավարության կայքը հարձակման էր ենթարկվել ուղիղ տաս տարի առաջ։ <br />
<br />
Մի դեպքում մայիսի 5֊ին թուրքական Akincilar ազգայնական հաքերային խմբի կողմից կոտրվեց News.am լրատվականը, <a href="https://mirror-h.org/zone/2113367/" rel="nofollow" target="_blank">ուր տեղադրվեց Թուրքիայի դրոշը</a>։<br />
<br />
Լրագրողներ հանուն մարդու իրավունքների կազմակերպության <a href="http://forrights.am/">Forrights.am</a> կայքը դեկտեմբերի 12-ից մինչեւ 24֊ը պարբերաբար ենթարկվում է DDoS հարձակումների, որոնց պատճառով կայքի աշխատանքը մի քանի օր ամբողջովին կազմալուծվել էր։ Հարձակումները դադարել են միայն այն ժամանակ, երբ CiviCERT-AM կազմակերպությունը սկսել է կայքը պաշտպանել։ Այս հարձակումը առավել մտահոգիչ է այն պատճառով, որ հստակ իրականացվել է լրատվամիջոցը լռեցնելու համար, ամենայն հավանականությամբ, կատարվել է ներքին պատվիրատուի կողմից։ Բացի դրանից, մտահոգիչ էին նաեւ հարձակման ծավալները, որոնք գերազանցում էին որոշ չափանիշներով մինչ այդ տարիների ընթացքում Հայաստանում արձանագրված այլ DDoS հարձակումները։ <br />
<br />
Հունիս֊հուլիսի ընթացքում ԵՊՀ֊ի սերվերները գտնվեւմ էին ծանր DDoS հարձակման տակ, որը խաթարում էր ինչպես կայքի աշխատանքը, այնպես էլ էլեկտրոնային փոստերի ծառայությունը։ <br />
<br />
Նաեւ նշենք, որ Antifake.am կայքը հայտարարեց, որ ենթարկվել է հարձակման, ինչի հետեւանքով ջնջվել են մի շարք հրապարակումներ։ <br />
<br />
<h3>
ԱՆհատական ներքին հարձակումներ</h3>
<br />
Հայաստանումգ գնալով շատանում են թիրախավորված հարձակումները, որոնց զոհ են դառնում կոնկետ անձիգ կամ կազմակերպություններ։ Ընդ որում, հիմնկանում ենթադրվող պատվիրատուն ներքին է։ Այսինքն, անցնում են այն ժամանակները, երբ գրեթե ամեն մի հարձակման հետեւում կանգնած էին արտաքին խմբեր կամ պետություններ։ Նման հարջակումները մի քանի տիպի են լինում։ Մի քանիսի միասին հնարավոր չի լինի բացահայտել բոլոր տվյալները, քանի որ դրանց շուրջ իրականացվում է աշխատանք CiviCERT-AM, ISC ծրագրերի շրջանակներում եւ կան դեպքեր, երբ հարձակման զոհը չի ցանկանում բացահայտել իր տվյալները։ <br />
<br />
<h4>
Հարձակում սմարթֆոնների մակարդակով</h4>
<br />
Սեպտեմբերի 6-ին հարձակում էր կատարվել Միջազգային և անվտանգության հարցերի հայկական ինստիտուտի հիմնադիր-ղեկավար Ստյոպա Սաֆարյանի վրա, ինչի հետեւանքով երկու անհայտ անձիգ առեւանգել էին իր սմարթֆոնը։ Սեպտեմբերի 15֊ին անհայտ մի «Զնդան» անվանումով էջ տեղադրեց մի շարք սքրինշոթներ, որոնք, իբր, ներկայացնում էին Ստյոպա Սաֆարյանի նամակագրությունները իշխանությունների ներկայացուցիչների հետ։ Էջը ունի մեկ ադմին, որը տեղակայված է, ամենայն հավանականությամբ, Ռուսաստանի Դաշնությունում։ <br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjAjbj0HX7g4CAV954urb6b2WGgrRxe3N1Uwck9hcA09ZSvxMG4AbVoP5L8z7LWb2K7cym-Z3D_5YRQPmsrgXa-dvU8LOntmNQEwLCfqR04ZTJbOnP4hohtmweyiL2JzLbxSOM7UVkYMyGw/s1600/_4++%25D4%25B6%25D5%25B6%25D5%25A4%25D5%25A1%25D5%25B6+-+Home.png" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="675" data-original-width="1366" height="312" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjAjbj0HX7g4CAV954urb6b2WGgrRxe3N1Uwck9hcA09ZSvxMG4AbVoP5L8z7LWb2K7cym-Z3D_5YRQPmsrgXa-dvU8LOntmNQEwLCfqR04ZTJbOnP4hohtmweyiL2JzLbxSOM7UVkYMyGw/s640/_4++%25D4%25B6%25D5%25B6%25D5%25A4%25D5%25A1%25D5%25B6+-+Home.png" width="640" /></a></div>
<br />
<br />
Ներկայացված «սքրինշոթները» լայն տարածում գտան սոցցանցերում եւ մամուլում։ Ինչը շատ լուրջ խնդիր է բացում․ փաստացի յուրաքանչյուր կոմպրոմետացված հաշիվ կամ սարքավորում հետագայում կարող է դառնալ քաղաքական մանիպուլյացիաների աղբյուր։ Այստեղ մենք գործ ունենք հիբրիդային վտանգի հետ, երբ հայտարարությունը այն մասին, որ հեռախոսը հապշտակվել է, հանգեցնում է հնարավորության հետագայում այդ անձի անունից ապատեղեկատվություն տարածել։ Նույնը վերաբերում է հարձակման ենթարված սոցցանցային հաշիվներին, էլեկտրոնային փոստերին։ Այսինքն հարձակման իմաստը կարող է լինել ոչ միայն տեղեկատվության կորզումը, այլ նաեւ՝ ապատեղեկատվության ստեղծումն ու տարածումը։ (Սա ունի իր հակառակ կողմն էլ, երբ հասարակա֊քաղաքական գործիչը, երբ ցանկանում է չեզոքացնել իր նախօրոք կատարված հայտարարությունը սոցցանցերում, կարող է հայտարարել, որ կամ իր հեռախոսն է հափշտակվել, կամ սոցցանցային հաշիվը ենթարկվել հարձակման, եւ իրական հեղինակը ինքը չի եղել։ Նման հայտարարությունների մենք հանդիպել ենք արդեն բազմիցս)<br />
<br />
Ավելի ուշ, տարվա ավարտին մոտ CiviCERT-AM֊ի կողմից հայտնաբերվեց մի ակտիվիստի հեռախոսի մեջ ներդրված գաղտնալսման եւ այլ տիպի թվային վերահսկողություններ ապահովող ծրագիր։ Կասկածներ կան, որ սա ոչ թե ներքաղաքական իրավիճակի հետեւանք է, այլ կապ ունի ավելի շուտ տնտեսական ոլորտի հետ։ Սա խիստ մտահոգիչ դեպք է, քանի որ նոր որակներ է մտցնում կիբեր֊հարձակումների ոլորտ Հայաստանում։ <br />
<br />
<h4>
Հարձակումներ սոցցանցային հաշիվների վրա</h4>
<br />
Մայիսի 17֊ին Ֆեյսբուքում <a href="https://www.aravot.am/2019/05/18/1043851/" target="_blank">արգելափակվեցին</a> միանգամից Լարա Ահարոնյանին, Ստյոպա Սաֆարյանին, Դանիել Իոաննիսյանին ու Լեւոն Բարսեղյանին։ Պատասխանատվությունը իրենց վրա վերցրեցին անհայտ Digital Granate խումբը, որը նաեւ <a href="https://media.am/%D5%BA%D5%A5%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A1%D6%81%D5%AB-%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AA%D5%B7%D5%BF%D5%AB%D6%81-%D6%83%D5%B8%D5%B2-%D5%A5%D5%B6-%D5%B0%D5%A1%D6%83%D5%B7%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A5%D5%AC%D5%9D-%D5%B0/" target="_blank">կոտրել էր պերուացի երաժիշտների</a> էջը եւ իրենց բանկային քարտի միջոցով տեղադրել գովազդ սպառնալիքներով։ <br />
<br />
Սա ամենաաղմկահարույց գործն էր։ Սակայն արգելափակումների բերող անձնական հարձակումները դառնում են Հայաստանի համար լուրջ խնդիր։ ՀԻմնականում մեխանիզմը կրկնվող է․ զանգվածային բողոքներ կոնկրետ գրառումների վրա կամ ընդհանուր հաշվի վրա։ Հաճախ համակարգը ավտոմատ արգելափակումներ է իրականացվում, հատկապես Հայաստանի դեպքում, երբ մոդերատորները հայերեն լեզուն սովորաբար չեն հասկանում։ <br />
<br />
Զանգվածային բողոքների միջոցով պարբերաբար արգելափակումների են հասնում ադրբեջանցի հայրենասիրական ակտիվիստները, որոնք զանգվածային բողոքներ են ուղղարկում հայաստանցի ակտիվ օգտատերերի, լրագրողների, քաղաքագետների, բլոգերների դեմ։ Արդեն մի քանի տարի է, ինչ իրենց հաջողվում է տասնյակ, եթե ոչ հարյուրավոր հաշիվներ արգելափակել։<br />
<br />
Հիմա ակտիվացել է ավելի շուտ ներքին հարձակումների տարափը։ Ներքաղաքական զանգվածային բողոքները բերում են ոչ միայն անձանց էջերի արգելափակումներին։ Նաեւ մի շարք լրատվամիջոցների էջերը պարբերաբար կորցնում են դիտումները, քանի որ ֆեյսբուքյան ալգորիթմը դրանց դիտարկում է որպես անթույլատրելի ինչ֊որ մի չափանիշից ելնելով։ Վերջերս նաեւ նկատվում են նմանատիպ արգելափակումներ կամ ցուցադրումների նվազեցում բնապահպանների շրջանակներում, ինչը տեղիք է տալիս ենթադրելու, որ գործ ունենք նաեւ ոչ֊քաղաքական, ավելի շուտ տնտեսական բնույթի նմանատիպ գործողություններ։ <br />
<br />
<h3>
Պետության գործոնը</h3>
<br />
Պետական համակարգը ցանկություն ունի ավելի լուրջ վերահսկելու համացանցը։ Սակայն մի մասը դեռ պլաններ են եւ դրանց մասին կխոսենք, եթե դրանք իրականանան։ Սակայն նոյեմբերին «Ինտերնետ հանրություն» ՀԿ֊ի փոխնախագահ Գրիգոր Սաղյանը արեց հետաքրքիր <a href="https://news.am/arm/news/546608.html" target="_blank">հայտարարություն</a>․ «Հայաստանում գործում է ԽՍՀՄ-ից ժառանգած մոդել՝ պրովայդերների մոտ տեղադրվում են «սեւ արկղեր», որոնց լարերը տանում են դեպի հատուկ ծառայություններ։ Օրենքով նման գործողությունները որեւէ կերպ չեն կարգավորվում։ Մենք չգիտենք ոչ ինչ սարքեր են դրանք, ոչ ինչ ծրագրային ապահովություն է գործում»։ <br />
<br />
<br />
<h3>
Պետական հաքերների գործունեություն</h3>
<br />
Հունվարին խորհրդավոր <a href="https://www.fireeye.com/blog/threat-research/2019/01/global-dns-hijacking-campaign-dns-record-manipulation-at-scale.html" target="_blank">հայտարարություն</a> արվեց FireEye անվտանգությունով զբաղվող կազմակերպության կողմից։ Հայտնաբերվել էր նոր հաքերային էիմ․ Sea Turtle, որը, ամենայն հավանականությամբ պետական մակարդակով է աշխատում եւ իրականացնում է DNS հարձակումներ խոշոր մակարդակների վրա։ Արդեն ապրիլին Talos կազմակերպությունը <a href="https://blog.talosintelligence.com/2019/04/seaturtle.html" target="_blank">հայտարարեց</a>, որ թիրախներից մեկը եղել է Հայաստանը, եւ հարձակումները եղել են 2018-ին եւ 2019֊ի հունվարին։ Եվ կա <a href="https://techcrunch.com/2019/04/17/sea-turtle-talos-dns-hijack/" target="_blank">կասկած</a>, որ հարձակումը եղել է .am դոմեյնի մակարդակով։ Սակայն, մեզ չհաջողվեց գտնել ապացույցներ։ <br />
<br />
<i>Գրառումը պատրաստվել է Շվեդիայի եւ Internews (Audience understanding and digital support ծրագրի ) ֆինասնական աջակցությամբԼ Տվյալ հրապարակումը արտահայտում է միայն հեղինակի կարծիքները։</i><br />
<br />
<br />
<br />
<br />Samvel Martirosyanhttp://www.blogger.com/profile/15804213251222442795noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1916154796868758528.post-73314165054555805132019-02-11T12:52:00.001+04:002020-04-19T02:07:36.882+04:00Հաքերները ուղարկում են խայտառակող տեսանյութ հրապարակելու սպառնալիքներ<br />
Այսօր բազմաթիվ մարդիկ ստանում են նամակներ, ուր իրենց սպառնում են հաքերները եւ գումար պահանջում։ (նամակի մոտավոր տեսքը ստորեւ)։ Ի՞նչ են ուզում հաքերները։ Էլեկտրոնային նամակում գրված է, որ իրենք գիտեն ձեր էլեկտրոնային փոստի գաղտնաբառը։ Եվ, հաճախ, իսկապես գրում են գաղտնաբառը, սովորաբար, արդեն հինը, որը մարդ փոխել է, բայց իսկականն է։ Հետո սպառնում են, որ, իմանալով գաղտնաբառը, իրենք կարողացել են ներխուժել համակարգի կամ էլեկտրոնային փոստ, վիրուս տեղադրել սարքում եւ գաղտնի տեսագրել մարդուն։ Ու հիմա սպառնում են ինչ-որ խայտառակող տեսանյութ հրապարակել, եթե մարդ գումար չվճարի։ Ավելին, հաճախ հենց ձեր էլեկտրոնային փոստի հասցեից է գալիս ձեզ նամակը։<br />
<br />
Իրականում սա խաբեություն է։ Հունվարի կեսերին ինտերնետում հայտնվեց մի մեծ, միլիարդանոց էլեկտրոնային փոստերի եւ դրանց գաղտնաբառերի արխիվ։Դա տարբեր տեղերից տարբեր ժամանակներին գողացած տվյալներ էին։ Հիմա կիբերհանցագործները այդ արխիվի ցուցակով բոլորին ուղարկում են նման նամակ՝ հույս ունենալով, որ մարդու վրա կազդի այն, որ իսկական գաղտնաբառն է տեսնում, կվախենա ու գումար կփոխանցի։ Սա արվում է ավտոմատացված, հազարներով, մի քանի մարդ էլ ամսեկան գումար փոխանցի արդեն լավ կլինի հանցագործների համար։<br />
<br />
Այնպես որ, մի խաբնվեք, մի խառնվեք, պարզապես նամակը report spam տվեք։ Եթե հանկարծակի էս պահին գործող գաղտնաբառն էր գրված, բնականաբար, փոխեք այն։ Անհանգստանալու բան չկա։<br />
<br />
<a name='more'></a><br /><br />
Հա, մի բան էլ։ իրականում, կա տեսական վտանգ, որ ձեզ նկարահանած կարող են լինել ։Ճ Բայց էդ դեպքում հաստատ նամակին մի փոքր կտոր կցած կլինեն տեսանյութից, որ համոզված լինեք, որ ձեզ նկարել են։ Բայց դե սա հիմնականում լինում է էն մարդկանց հետ, ով իսկապես ինտերնետում ծանոթանում են սիրուն աղջկերքի հետ ու հետները տեսազանգով կապ են հաստատում։ Հուսանք, տենց հիմար բան չեք արել։<br />
<br />
Նամակի տեսքը - կարող է տարբերվել, մոտավոր իմաստն է այսպիսին․<br />
<br />
<br />
<span style="background-color: white; color: #222222; font-family: "arial"; font-size: x-small;">I do know 50487237122323= is your pass words. Lets get directly to the point. Nobody has paid me to check about you. You do not know me and you are most likely thinking why you are getting this e mail?</span><br />
<div>
<br style="background-color: white; color: #222222; font-family: Arial; font-size: small;" />
<span style="background-color: white; color: #222222; font-family: "arial"; font-size: x-small;">actually, i actually installed a malware on the adult videos (sexually graphic) web-site and you know what, you visited this web site to have fun (you know what i mean). When you were watching videos, your browser began functioning as a Remote control Desktop having a keylogger which gave me access to your display as well as web cam. Just after that, my software gathered your complete contacts from your Messenger, social networks, as well as email . after that i made a double video. First part shows the video you were viewing (you've got a good taste haha . . .), and second part displays the recording of your web camera, yea its u. </span></div>
<div>
<br style="background-color: white; color: #222222; font-family: Arial; font-size: small;" />
<span style="background-color: white; color: #222222; font-family: "arial"; font-size: x-small;">You have got 2 possibilities. We are going to go through these possibilities in details:</span></div>
<div>
<span style="background-color: white; color: #222222; font-family: "arial"; font-size: x-small;"></span><br style="background-color: white; color: #222222; font-family: Arial; font-size: small;" />
<span style="background-color: white; color: #222222; font-family: "arial"; font-size: x-small;">Very first alternative is to skip this email. in that case, i will send out your very own video to all of your contacts and thus consider concerning the humiliation yo u will see. Moreover if you are in a relationship, precisely how it will certainly affect? </span></div>
<div>
<br style="background-color: white; color: #222222; font-family: Arial; font-size: small;" />
<span style="background-color: white; color: #222222; font-family: "arial"; font-size: x-small;">in the second place option will be to give me USD 996. Let us think of it as a donation. as a result, i will promptly discard your video footage. You could carry on your daily life like this never happened and you will never hear back again from me. </span></div>
<div>
<span style="background-color: white; color: white; font-family: "arial"; font-size: x-small;">122323=</span><span style="background-color: white; color: #222222; font-family: "arial"; font-size: x-small;"> </span><br />
<span style="background-color: white; color: #222222; font-family: "arial"; font-size: x-small;">You'll make the payment via Bitcoin (if you don't know this, search 'how to buy bitcoin' in Google). </span></div>
<div>
<br style="background-color: white; color: #222222; font-family: Arial; font-size: small;" />
<span style="background-color: white; color: #222222; font-family: "arial"; font-size: x-small;">BTC address: 14cxPepKjJ8XR5k4u7jskJiqMH2vGF</span><wbr style="background-color: white; color: #222222; font-family: Arial; font-size: small;"></wbr><span style="background-color: white; color: #222222; font-family: "arial"; font-size: x-small;">V5WY</span></div>
<div>
<span style="background-color: white; color: #222222; font-family: "arial"; font-size: x-small;"></span><br style="background-color: white; color: #222222; font-family: Arial; font-size: small;" />
<span style="background-color: white; color: #222222; font-family: "arial"; font-size: x-small;">[CaSe SeNSiTiVe copy & paste it] </span></div>
<div>
<br style="background-color: white; color: #222222; font-family: Arial; font-size: small;" />
<span style="background-color: white; color: #222222; font-family: "arial"; font-size: x-small;">in case you are looking at going to the cop, anyway, this e mail can not be traced back to me. I have dealt with my steps. i am not looking to charge you a whole lot, i just want to be paid for. message if i don't get the bitcoin, i will, no doubt send your video to all of your contacts including close relatives, co-workers, etc. Nonetheless, if i receive the payment, i will erase the recording right away. If you want proof, reply Yeah! & i definitely will send out your video recording to your 12 friends. This is the non-negotiable offer, and thus don't waste my time & yours by replying to this message.</span><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiLMlcbSpFWbmmP6rXNMjRgobW1SbIyMThAr9sjUBX84YYfwKvig9il5MRMmfpkaqM63H4Z7mHLxjZZ6_gxSkfc1ofSs32vuJt3q8V63a2eVX4KekH1BpJB5gsI3t2FwJg_roPxPURnEPzr/s1600/White_Walkers.png" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="900" data-original-width="1600" height="360" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiLMlcbSpFWbmmP6rXNMjRgobW1SbIyMThAr9sjUBX84YYfwKvig9il5MRMmfpkaqM63H4Z7mHLxjZZ6_gxSkfc1ofSs32vuJt3q8V63a2eVX4KekH1BpJB5gsI3t2FwJg_roPxPURnEPzr/s640/White_Walkers.png" width="640" /></a></div>
<br />
<br /></div>
Samvel Martirosyanhttp://www.blogger.com/profile/15804213251222442795noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1916154796868758528.post-43503767824966540922019-02-05T23:48:00.001+04:002019-02-05T23:48:54.968+04:00Как из аэропорта Звартноц туристу попасть в ЕреванВ Армении общественный транспорт пока работает не так чтобы регулярно, Скорее - наоборот. Итак - как попасть в Ереван, если вы прилетели в аэропорт Звартноц и пока не разбираетесь в транспорте? Аэропорт не так далеко от города - примерно 15 км. Но , скажем, метро или поездов до Еревана нет.<br />
<br />
<strike>1 вариант</strike>. Сесть к таксистам, которые сразу же пристают к вам на выходе. Этот вариант сулит вам массу приятных неожиданностей. Так что лично я бы вам его не советовал.<br />
<br />
2 вариант. Автобус. Найти его надо на выходе из здания аэропорта у парковки. Автобус едет каждые полчаса в промежутке от 7 до 22 часов, а ночью - каждый час. Он доезжает до центра Еревана. Стоит 300 драмов - примерно 60 центов.<br />
<br />
3 вариант. Купить прямо в аэропорту симку и зарегить аккаунт одного из такси-агрегаторов - Yandex, GG, Utaxi, Rocket и т.д.<br />
<br />
В случае с Яндексом можете не пользуясь новой симкой или роумингом, в дополнение к имеющемуся стандартному варианту, заказать машину прямо в аэропорту, так как они уже вывесили заявление о том, что становятся в скором будущем официальным перевозчиком, так что можно просто подойти в самом аэропорту к нужному месту и попросить вызвать для вас машину.<br />
<br />
Поездка в такси обойдется вам в 5-10 долларов - в зависимости от того- какая часть города вам нужна. В варианте с автобусом вам в самом Ереване все равно придется добираться куда-то. Остановок автобуса не так много - де - три. Поэтому можно сразу на такси - если вы не на легке.Samvel Martirosyanhttp://www.blogger.com/profile/15804213251222442795noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1916154796868758528.post-50661761917434695912018-12-07T21:43:00.001+04:002018-12-07T21:43:23.594+04:00Ինչու է պետք անպայման գնալ ընտրությունների․ թվերն են խոսում։ ՀԻմա մի քանի կարեւոր բան, թե ինչու պետք է պարտադիր գնալ ընտրությունների։ Եվ կապ չունի, թե ում եք ընտրելու։<br />
<br />
Սոցհացրցումները բավականին վատ ազդեցություն ունեն հայաստանյան հասարակության վրա։ Մի մասը պրոֆեսիոնալ չեն։ Մյուսները՝ մի շարք հանգամանքներ հաշվի չեն առնում։ Օրինակ, ռեյթինգային թեկնածուները հեղինակությունը տվյալ հատվածներում, ինչը կարող է բավականին հետաքրքիր փոփոխություններ մտցնի թվերի մեջ։ Իսկ կարեւորը․ շատ մարդկանց հիասթափեցնում են եւ ստիպում մնալ տանը կամ ձայնը տալ ոչ նրան, ում մարդը կցանցկանար։ Քանի որ, բնականաբար, մարդ ուզում է իր ձայնը տված լինի այն ուժին, որը մեծ հավանականությամբ կանցնի ԱԺ։<br />
<br />
Բայց եկեք տեսնենք, որ ամեն ինչ այդքան էլ միանշանակ չէ։ ՄԻանշանակը մենակ այն է, որ կհաղթի Իմ Քայլը։ Մնացածը կախված է ընտրողներից, այսինքն՝ նաեւ ձեզանից։<br />
<br />
Եկեք նայենք։ Անցյալ պարլամենտականներին քվեարկել են 1,575,786 մարդ։ Տեսականորեն քվեարկելու իրավունք ունեցողների թիվը եւս մեկ միլիոնով մեծ է, չնայած այստեղ շատերը պարզապես երկրում չեն։ 2017 ընտրություններին մարդկանց բերում էին ավտոբուսներով, կաշառում էին, այսինքն մոտիվացնում էին գալ ընտրություններին։ Բացի դրանից, մասնակցում էին զոմբի քվեարկողներ։<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiUpRqT7iqtOhpWVj3UW8rGs0dtYtoDsYVHai-VAg7HBTxtzgADEZVSrDC3xBxlW2TshL_qIl5iD-dF2V4ugFt3pXV6x-y-tgmYUnjec-ULXyyFxQuvfLkfoPMtMx_PzdO5k989vJVb5kAc/s1600/0_d1850_7159276b_XXXL.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="863" data-original-width="1280" height="430" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiUpRqT7iqtOhpWVj3UW8rGs0dtYtoDsYVHai-VAg7HBTxtzgADEZVSrDC3xBxlW2TshL_qIl5iD-dF2V4ugFt3pXV6x-y-tgmYUnjec-ULXyyFxQuvfLkfoPMtMx_PzdO5k989vJVb5kAc/s640/0_d1850_7159276b_XXXL.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
<br />
Հիմա իրավիճակը շատ ավելի հանգիստ է։ Բացի դրանից, չկա հակահեղափոխության նույնիսկ տեսական վտանգ։ Այնպես որ, ենթադրում եմ, ակտիվույթւոնը կլինի առնվազն ոչ ավելի մեծ, իսկ հնարավոր է, որ ավելի ցածր լինի։ Քանի որ Նիկոլին համակրողներից շատերը ապահով են իրենց զգում, հասկանում են, որ ինքն է կրկին դառնում վարչապետ եւ ինչ֊որ տոկոս չի գնա քվեարկելու։ (Չնայած, հիմա խոպանից վերադադրձածների թիվը բավականին մեծ կարող է լինել եվ ազդել վիճակագրության վրա)։<br />
<br />
Ենթադրենք, մոտավորապես կրկին 1,5 միլիոն մարդ կգա քվեարկելու։ Իմ Քայլը եւ Նիկոլը վերցնում են, ամենայն հավանականությամբ 70% եւ ավելին։ Հաջորդ ֆավորիտը, Բարգավաճ Հայաստանը, հնարավոր է վերցնի 5-10%: Ստացվում է, որ մնացած 9 կուսակցությւոնների վրա մնում է ամբողջ ձայների ընդամենը մոտավորապես 20% հատվածԸ։ Այսինքն, միջինացված, ամեն մեկի վրա ընկնում է այնքան, որ վիճակագրական անճշտության մեջ է ընկնում, հարցումները պարզապես չեն կարող կոռռեկտ լինել տվյալ դեպքում, քանի որ իրավիճակը երկրում աննախադեպ է։<br />
<br />
Հիմա տեսեք, այդ մոտավոր 20% միասին դա ընդամենը 300 հազար մարդ են։ Եթե ենտադրենք, որ այլեւս ոչ մի քաղաքական ուժ չի վերցնում 5% շեմը, ինչը շատ գհավանական է, պարտադիր երրորդ ուժ մտնում է 2-3% ստացած ուժերից մեկը։ այսինքն, ինչ֊որ ուժ կարող է անցնի ԱԺ զուտ առաջ ընկնելով կես տոկոսով կամ նույնիսկ ավելի փոքր տոկոսով։ Իսկ կես տոկոսը դա ընդամենը 7-8 հազար մարդ են։ <b>Այդ տարբերությունը, որը կբերի հաղթանակի կարող է լինել ընդհանրապես 1-2 հազարին մոտ</b>։ Մի քանի մեծ երեւանյան շենք, մեկ գյուղ կարող են լրջորեն ազդել ընտրությունների արդյունքների վրա։<br />
<br />
Իսկ սա նշանակում է, որ առաջին անգամ իսկապես ամեն մեկի ձայնը կարեւոր է։ Տունը նստելով կամ մտածելով, որ «մեկ ա այս ուժը չի հաղթի, էլ ինչու իրան ձայն տամ», մենք մեր ձեռքով կարող ենք վատ առումով ազդել մեր նախընտրած քաղաքական ուժի եւ անձամբ մեր ապագայի վրա։<br />
<br />
Եվ երկրորդը։ Եթե նույնիսկ ձեր նախընտրած ուժը չի անցնում, կարեւոր է որ այն, այնուամենայնիվ, ստանա շատ մարդկանց ձայներ։ <b>Որպեսզի կառավարությունը հետագհայում հասկանա, որ տվյալ մոտեցումը, տվյալ աշխարհահայացքը ունի իր հետեւորդներին։ </b><br />
<br />
Եվ վերջինը, իմ սուբյեկտիվ կարծիքը։ Եթե չգիտեք ում ձայն տաք, բայց բեսամթ մտահոգ չեք, կարող եք ընտրել նրանց, ով կոնստրուրտիվ հակակշիռ կլինի ներկա եւ ապագա կառավարությանը։ Օրինակ, արեւմտամետ «Մենքին», սոցիալ֊դեմոկրատ «Քաղաքացու Որոշումին»։ Կամ՝ ում կցանկանաք։<br />
<br />
Կարեւորը․ տանը մի նստեք։ Քվեարկեք։<br />
<br />Samvel Martirosyanhttp://www.blogger.com/profile/15804213251222442795noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1916154796868758528.post-48915012373083858542018-12-04T20:26:00.002+04:002018-12-05T02:03:39.325+04:00Տեղեկատվական հարձակումնները եւ Հայաստանյան ընտրությունները<b id="docs-internal-guid-b6723e51-7fff-f6d2-ced1-e38074aebc99" style="font-weight: normal;"><br /></b>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<br />
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">2007 թվականից ինտերնետը սկսեց ազդեցություն ունենալ ընտրություների վրա։ </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">Խորհրդարանական ընտրությունները առաջինն էին, երբ քաղաքական ուժերը </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">սկսեցին ուժադրություն դարձնել նաեւ ինտերնետային քարոզչությանը։ Սկզբից </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">այդ ուշադրությւոնը շատ չնչին էր, սակայն կար։ Կարելի էր հասկանալ նման </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">«ժլատությունը», այդ ժամանակ բնակչության ընդամենը 5-6% էր </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">օգտվում ինտերնետից։ Բայց արդեն այդ օրերին ցանցային լրատվամիջոցները, </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">որոնք շատ էլ չէին,</span><a href="https://kornelij.livejournal.com/187190.html" style="text-decoration: none;"><span style="background-color: transparent; color: #1155cc; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: underline; vertical-align: baseline; white-space: pre;"> ուշադրություն դարձնում էին նախընտրական քարոզչությանը</span></a><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">։ </span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<br />
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">Իրական ազդեցություն ունեցավ ցանցը արդեն 2007 աշնանը, երբ ցանցում, ինչպես </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">եւ օֆլայնում ծավալվեց հակամարտություն։ Որպես հետեւանք, 2008 մարտի 2֊ին </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">մտցվեց ցանցային արգելափակում: Այդ օրերին արգելափակված կայքերի ցանկը </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">կարող եք </span><a href="https://media.am/2008-march1-impact-on-armenian-media" style="text-decoration: none;"><span style="background-color: transparent; color: #1155cc; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: underline; vertical-align: baseline; white-space: pre;">գտնել այստեղ</span></a><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">։ Սակայն ուրիշ կարգի անվտանգության խնդիրներ </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">ցանցում այդ ժամանակ չառաջացան, քանի որ ինտերնետային հարթակները </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">դեռ լայն տարածում չէին ստացել։ </span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiDVTGjquJwtaUAaSDW8q6TdjRJ442XbyhFKnzWUPeaOvQXJf6sOISrDuhNilbKefMEwOqEWfiWTmmvp8qHeI2m7rjPLse2-l9_o2I2h1eLXEJL-X2a_vVoD5F0LuLq4p8mQtOvPfxYeNNt/s1600/1465375520lp4c8.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" data-original-height="418" data-original-width="665" height="200" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiDVTGjquJwtaUAaSDW8q6TdjRJ442XbyhFKnzWUPeaOvQXJf6sOISrDuhNilbKefMEwOqEWfiWTmmvp8qHeI2m7rjPLse2-l9_o2I2h1eLXEJL-X2a_vVoD5F0LuLq4p8mQtOvPfxYeNNt/s320/1465375520lp4c8.jpg" width="320" /></a></div>
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"><br class="kix-line-break" /></span>
<br />
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">Առաջին լուրջ ցանցային պատերազմներն եղան 2012 պարլամենտական </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">ընտրությւոնների ընթացքում։ Այս անգամ Ֆեյսբուքը արդեն իսկ հանդիսանում էր </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">լուրջ տեղեկատվական հարթակ, հիմնական ցանցային հասարակական </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">մոբիլիզացիան արդեն իրականացվում էր այստեղ, եւ հենց այստեղ ներխուժեցին </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">մեծ քանակով ֆեյք օգտատերեր, որոնք օգտագործվում էին այն ժամանակ </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">հիմնականում էջերի լայքեր եւ օնլայն քվեարկություններում ձայներ ապահովելու </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">համար (այդ ժամանակ Ֆեյսբուքում օգտատերերը կարող էին հենց իրենց </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">պրոֆիլում հարցումներ ստեղծել, եւ դա շատ մոդայիկ եւ ոճային էր այդ պահին, </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">իսկ լրատվականները արդյունքները օգտագործում էին կանխատեսումների </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">համար։ ) Այդ ժամանակ դեռ շատ ազդեցիկ էին Օդնոկլասնիկի խմբերը, որոնք </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">հավաքագրում էին տասնյակ հազարավոր մարդկանց ինչպես Հայաստանից, </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">այնպես էլ Սփյուռքից։ Եվ այդ ժամանակ արձանագրվեցին առաջին </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">հարձակումները Օդնոկլասնիկի խմբերի վրա։ Նշեմ, որ մինչ այդ նման </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">հարձակումներ լինում էին, իհարկե, սակայն միշտ հայ֊ադրբեջանական </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">տեղեկատվական հակամարտության հողի վրա։ Իսկ Օդնոկլասնիկիում դեռ </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">գործում էր շատ անհաջող բողոքների համակարգ, որը թույլ էր տալիս մեծ քանակի </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">ռեփորթների միջոցով երաշխավորված ոչնչացնել հակառակորդի խումբը։ </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">Առնվազն, այդ օրերին հայտնվեցին նման մեղադրանքներ։ Իհարկե, ստուգել ոչ </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">այն ժամանակ, ոչ էլ, առավելեւս, հիմա հնարավոր չէր,</span><a href="http://www.armversion.am/2012/04/21/%D5%AF%D5%AB%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D6%81%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB-%D5%B6%D5%A1%D5%AD%D5%A8%D5%B6%D5%BF%D6%80%D5%A1/" style="text-decoration: none;"><span style="background-color: transparent; color: #1155cc; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: underline; vertical-align: baseline; white-space: pre;"> սակայն մեղադրանքները</span></a><br />
<a href="http://www.armversion.am/2012/04/21/%D5%AF%D5%AB%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D6%81%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB-%D5%B6%D5%A1%D5%AD%D5%A8%D5%B6%D5%BF%D6%80%D5%A1/" style="text-decoration: none;"><span style="background-color: transparent; color: #1155cc; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: underline; vertical-align: baseline; white-space: pre;"> հնչում էին։</span></a><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"> Առաջին լուրջ ներքաղաքական DDoS հարձակման մասին </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">հայտարարեց pozor.am կայքը, որը հենց նախընտրական փոլում էր հայտվեց </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">եւ նույնպես անհետացավ բառացիորեն մի քանի օրվա ընթացքում։ Սակայն </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">հասցրեց ենթարկվել հարձակման եւ </span><a href="https://web.archive.org/web/20140810221422/http://pozor.am/" style="text-decoration: none;"><span style="background-color: transparent; color: #1155cc; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: underline; vertical-align: baseline; white-space: pre;">դրա մասին հայտնել</span></a><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">։</span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<br />
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">Սա նախընտրական փուլում էր։ Հենց ընտրությունների օրը մեր iDitord.org կայքը, </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">որը թույլ էր տալիս իրականացնել օնլայն վերահսկողություն ընտրական </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">խախտումների, </span><a href="https://mediamax.am/am/news/elections2012/4885/" style="text-decoration: none;"><span style="background-color: transparent; color: #1155cc; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: underline; vertical-align: baseline; white-space: pre;">ենթարկվեց ուժգին DDoS հարձակման</span></a><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">, ինչի հետեւանքով մետ երեք </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">ժամ կայքը անհասանելի էր, մինչեւ հաջողվեց այն դնել պաշտպանողական </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">համակարգի տակ (մինչ այդ ոչ մեկի մտքով էլ չէր անցնում միացնել նման հակարգեր)։</span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"><br /></span>
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"> Հետաքրքիրն այն էր, որ նույն օրը Ռուսաստանի Դաշնությունում հարձակման </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">էին ենթարկվել մի շարք ընդդիմադիր լրատվականներ․ այդ օրը այնտեղ </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">հակակառավարական ցույցեր էին ընթանում։ Եվ պաշտպանողական համակարգը </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">տրամադրող կազմակերպությունը ֆիքսել էր, որ հարձակվող </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">զոմբի֊համակարգիչները, որոնք պարկացնում էին «Էխո Մոսկվի» ռադիոկայանի </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">կայքը</span><a href="https://habr.com/company/qrator/blog/143404/" style="text-decoration: none;"><span style="background-color: transparent; color: #1155cc; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: underline; vertical-align: baseline; white-space: pre;"> շատ դեպքերում համընկնում էին iDitord֊ի վրա հարձակում </span></a><br />
<a href="https://habr.com/company/qrator/blog/143404/" style="text-decoration: none;"><span style="background-color: transparent; color: #1155cc; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: underline; vertical-align: baseline; white-space: pre;">իրականացնողներին</span></a><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">։ Ամենայն հավանականությամբ, Հայաստանում այն </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">քաղաքական ուժը, որն իրականացնում էր հարձակումը, սեւ շուկայում գտել էր եւ </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">վարձել էր նույն հաքերային թիմը, որն իրականացնում էր ՌԴ տարածքում </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">հարձակողական գործողություններ ընդդիմադիրների դեմ։ </span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<br />
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">Հետագայում DDoS հարձակումները լրատվականների վրա սաստկացան մեկ այլ </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">պատճառով․ հայ֊ադրբեջանական կիբեր֊ընթարումը Ռամիլ Սաֆարովի </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">հերոսացման </span><a href="https://www.banman.am/2017/11/iv.html" style="text-decoration: none;"><span style="background-color: transparent; color: #1155cc; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: underline; vertical-align: baseline; white-space: pre;">շուրջ թիրախ դարձրեց հիմնական հայաստանյան լրատվամիջոցները</span></a><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">։ </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">Դրանից հետո լրատվականների մեծ մասը անցավ DDoS֊ի դեմ պաշտպանության </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">համակարգերի տակ, հիմնականում Cloudflare. Դրանից հետո DDoS֊ի տակ </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">լրատվականները լինում էին բավականին հաճախ, սակայն դրանց ազդեցությունը </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">լրջորեն նվազել է։ </span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<br />
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">2013 նախագահական ընտրությունները բացարձակ անհետաքրքիր էին, եթե հիշում</span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"> եք, հիմնական այլընտրանքային դերակատարները հրաժարվեցին մասնակցել, </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">այնպես որ մրցակցություն, նույնիսկ տեսականորեն, չկար։ Չկար նաեւ պահանջ </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">հաքերային հարձակումների։ </span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<br />
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">Եթե վերցնենք վերջին ԱԺ ընտրությունները 2017֊ին, ապա ինչ֊որ ակտիվություն </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">կար։ Ըստ Իրազեկ քաղաքացիների միավորւմ կազմակերպության ղեկավար </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">Դանիել Իոաննիսյանի, իրենց վրա երկու հաստատված հարձակումներ են եղել․ </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">2017-ի մարտին ու դեկտեմբերին։ Բացի դրանից, արձանագրվեց բավականին </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">հետաքրքիր միջադեպ Թվիթերում։ Սկզբից, ենթադրաբար, ռուսաստանյան </span><br />
<a href="https://media.am/russian-trolls-armvote17" style="text-decoration: none;"><span style="background-color: transparent; color: #1155cc; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: underline; vertical-align: baseline; white-space: pre;">ֆեյքերի միջոցով փորձվեց լցնել տեղեկատվական դաշտը</span></a><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">, ներխուժելով </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">ընտրություններին վերաբերող գրառումների հոսքի մեջ։ Ինչից հետո հարձակման </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">ենթարկվեցին մի քանի ակտիվ հայաստանյան օգտատերեր,</span><span style="background-color: white; color: #454545; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"> մի քանի հաշիվներ </span><br />
<a href="http://www.azatutyun.am/a/28405431.html" style="text-decoration: none;"><span style="background-color: white; color: #1155cc; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: underline; vertical-align: baseline; white-space: pre;">արգելափակվեցին</span></a><span style="background-color: white; color: #454545; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">: Դրանք էին իմ հաշիվը թվիթերում՝ </span><a href="https://twitter.com/reporterarm" style="text-decoration: none;"><span style="background-color: white; color: #1155cc; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: underline; vertical-align: baseline; white-space: pre;">@reporterarm</span></a><span style="background-color: white; color: #454545; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">-ը, «Հետք»-ի</span><br />
<span style="background-color: white; color: #454545; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"> </span><a href="https://twitter.com/Hetq_Trace" style="text-decoration: none;"><span style="background-color: white; color: #1155cc; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: underline; vertical-align: baseline; white-space: pre;">@Hetq_Trace</span></a><span style="background-color: white; color: #454545; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">, «Սիվիլնեթ»-ի </span><a href="https://twitter.com/CivilNetTV" style="text-decoration: none;"><span style="background-color: white; color: #1155cc; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: underline; vertical-align: baseline; white-space: pre;">@CivilNetTV-ին</span></a><span style="background-color: white; color: #454545; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"> և քաղաքագետ Ստեփան Գրիգորյանի</span><br />
<a href="https://twitter.com/stepangrig" style="text-decoration: none;"><span style="background-color: white; color: #1155cc; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: underline; vertical-align: baseline; white-space: pre;">@stepangrig</span></a><span style="background-color: white; color: #454545; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"> հաշիվները: Շատ ավելի մանրամասն ֆեյքերի հարձակման մասին </span><br />
<span style="background-color: white; color: #454545; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">կարելի է գտնել </span><a href="https://medium.com/dfrlab/fakes-bots-and-blockings-in-armenia-44a4c87ebc46" style="text-decoration: none;"><span style="background-color: white; color: #1155cc; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: underline; vertical-align: baseline; white-space: pre;">այստեղ։</span></a><span style="background-color: white; color: #454545; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"> </span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<br />
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">Ըստ </span><a href="http://socioscope.am/" style="text-decoration: none;"><span style="background-color: transparent; color: #1155cc; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: underline; vertical-align: baseline; white-space: pre;">«Սոցիոսկոպ»</span></a><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"> կազմակերպության նախագահ Աննա Ժամակոչյանի․ իրենց </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">կազմակերպությունը այս տարի առաջին անգամ է այս կարգավիճակում մասնակցում</span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"> որպես դիտորդ (չնայած, որ կազմակերպության անդամները որպես անհատ մինչ</span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"> այդ մասնակցել են դիտորդական առաքելություններում): Իրենք մասնակցում են </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">«Անկախ դիտորդ» դաշինքով, որի շրջանակներում ողջ տեղեկատվությունը </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">դիտորդներից հավաքրվում է մեկ տվյալների շտեմարանում, որը տնօրինվում է </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">Հելսինկյան քաղաքացիական ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակի կողմից։ Տվյալ </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">համակարգը աշխատում է 2015 թվականից։ </span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<br />
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<a href="http://www.asparez.am/" style="text-decoration: none;"><span style="background-color: transparent; color: #1155cc; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: underline; vertical-align: baseline; white-space: pre;">«Ասպարեզ»</span></a><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"> ակումբի ղեկավար Բարսեղյան Լեւոնը մանրամասն անդրադարձավ </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">թեմային․ </span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">«Նախորդ մի քանի ընտրություններում Ժուռնալիստների «Ասպարեզ» ակումբը </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">դիտորդական առաքելություն իրականացրել է մի քանի հասարակական</span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"> կազմակերպությունների միացյալ դիտորդական առաքելության շրջանակներում՝ </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">«Քաղաքավի դիտորդ» էր կոչվում: 2013-ին TIAC կայքում գործարկվեց </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">ընտրախախտումների օնլայն արձագանքման հարթակը, երբ դիտորդները, </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">խախտումներ արձանագրելիս, կոդերով սմս-ներ էին ուղարկում կայքին ու դրանցով</span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"> ձեւավորվում էր խախտումների քարտեզը: Առաջին անգամ գործարկելիս </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">ընտրության օրը, կայքը կոտրեցին, չեմ կարող ասել՝ հարձակման տեսակն ինչ էր, </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">բայց երեք ժամից ավելի որեւէ տվյալ մուտքագրել հնարավոր չէր: Ապա </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">մասնագետները վերագործարկեցին այն: Բայց այդ ընթացքում ահագին </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">տեղեկություն անհնար եղավ մուտքագրել եւ մուտքագրածների այպիները </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">կարծում եմ հայտնի դարձան կոտրողներին: Հետո լրացուցիչ միջոցառումներ </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">ձեռնմարկվեցին անվտանգության ապահովման համար: Այլեւս նման վնասներ </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">չեն գրանցվել: </span><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"><br class="kix-line-break" /></span><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"><br class="kix-line-break" /></span><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">2002-2013 թթ. Ասպարեզն ինքնուրույն է դիտորդական առաքելություն իրականացրել</span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"> ընտրությունների ընթացքում եւ 2004 թվից </span><a href="http://www.asparez.am/" style="text-decoration: none;"><span style="background-color: transparent; color: #1155cc; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: underline; vertical-align: baseline; white-space: pre;">asparez.am֊</span></a><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">ում ենք լուսաբանել, </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">հաճախ հարուստ դատա ենք լցրել, բայց որեւէ հարձակում չենք արձանագրել կայքի </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">վրա: </span><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"><br class="kix-line-break" /></span><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"> </span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">Այս անգամ ԺԱԱ-ն Ականատես դիտորդական առաքելության մեջ է TIAC-ի </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">(Հայաստանյան Թրանսփարենսին ֊ Ս․) եւ Ռեստարտ շարժման հետ, հիմնական </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">իրազեկման հարթակը TIAC-ի կայքում է, մասնագետներ կան որոնք ապահովում </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">են նույն հարթակի անվտանգությունը: Կասկածում եմ, թե մեկը հավես ունենա </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">հիմա գրոհել մեր կայքերը ընտրությունների համատեքստում:</span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<br />
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">Ի՞նչ սպասել այս ընտրություններից։ Դեռեւս լուրջ նշաններ չկան, որ նմանատիպ </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">հարձակումներ հնարավոր են։ Մյուս կողմից, քանի որ նախըտրական շրջանը շատ </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">կարճ է եւ էմոցիոնալ, իսկ ընտրության արդյունքների վրա կարող են ազդել նույնիսկ </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">մի քանի հազար ձայներ, ապա ամեն բան հնարավոր է։ Առնվազն, ֆեյք </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">օգտատերերի մեծ զանգված ցանց նետվել է»։ </span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<br />
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<a href="https://transparency.am/" style="text-decoration: none;"><span style="background-color: transparent; color: #1155cc; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: underline; vertical-align: baseline; white-space: pre;">Թրանփարենսի Ինթերնեյշնլ</span></a><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"> ղերավար Սոնա Այվազյանը հայտնեց, որ </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">մասնագետները հետեւում են անվտանգությանը, իրենք հարձակումների այս </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">ընտրությունների ժամանակ չեն սպասում (մինչ այդ է լուրջ միջադեպեր չեն եղել), </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">«չենք սպասում, բայց դե ով գիտի ինչ կլինի»։ Համենայն դեպս կազմակերպության </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">կայքը պաշտպանված է DDoS հարձակումներից Cloudflare համակարգով։ </span></div>
<br />
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">Այս ընտրությունները շատ թեժ են քարոզչական, քաղաքական պայքարի </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">տեսանկյունից։ Սակայն, իսկապես, լուրջ հարձակումներ սպասել չարժի, իմաստ</span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"> չկա պարզապես։ Լրատվականների մեծ մաստ DDoS֊ից պաշտպանված են եւ, </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">առնվազն, սոցցանցերով կկարողանան տարածել ւրենց նյութերը, եթե նույնիսկ </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">կայքը չաշխատի։ Դիտորդական կազմկաերպությունները շատ են, մոտ</span><a href="https://www.elections.am/parliamentary/" style="text-decoration: none;"><span style="background-color: transparent; color: #1155cc; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: underline; vertical-align: baseline; white-space: pre;"> </span></a><br />
<a href="https://www.elections.am/parliamentary/" style="text-decoration: none;"><span style="background-color: transparent; color: #1155cc; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: underline; vertical-align: baseline; white-space: pre;">տասնհինգ հազար միայն տեղական դիտորդ է լինելու</span></a><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">։ Մնում է միայն արտաքին </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">հարձակումների վտանգը, որը դեռ չի նշմարվում, բայց մեծ հավանակություն կա։ </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"><br /></span>
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 12pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"><span style="background-color: white; font-family: Merriweather, Georgia, serif; white-space: normal;">Գրառումը պատրաստվել է Շվեդիայի եւ Internews (Audience understanding and digital support ծրագրի ) ֆինասնական աջակցությամբԼ Տվյալ հրապարակումը արտահայտում է միայն հեղինակի կարծիքները։</span></span></div>
Samvel Martirosyanhttp://www.blogger.com/profile/15804213251222442795noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1916154796868758528.post-59659351196063013842018-11-21T14:56:00.001+04:002018-11-21T17:02:43.380+04:00ԶԳՈՒՇԱՑՈՒՄ․ Էլեկտրոնային գնումներում շատացել են քցողներըՔանի որ մոտենում է Սեւ ուրբաթը, եւ մեծ զեղչեր, ապա նաեւ ակտիվացել են կիբեր֊հանցագործները։<br />
<br />
Այս պահին սցենարը այսպիսին է։<br />
<br />
ա․ Ստեղխվում է կեղծ կայք, որը նմանակում է հայտնի բրենդները<br />
բ․ Ֆեյսբուքով այն գովազդվում է ձեզ, առաջարկվում են աննման զեղչեր<br />
գ․ Դուք խաբվում եք, գնում եք կատարում։<br />
<br />
Լավագույն դեպքում կորցնում եք գնումի գումարը։ Վատագույն․ քարտից էլի գումար են տանում։<br />
<br />
Ի՞նչ անել․<br />
<br />
ա․ Մեծ զեղչերի դեպքում մտահոգվում եք<br />
բ․ Ուշադիր նայում եք հասցեին ֊ ու մի հատ գուգլում տվյալ բրենդի անունը ֊ հաստատ ուրիշ կայք կգտնեք, որը իրական է<br />
գ․ Եթե բրենդային խանութ չէ, պարզապես լավ էժան է, կամ ամեն դեպքում, կայքը ստուգում եք <a href="https://www.scamadviser.com/" target="_blank">Scamadviser</a>.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgN_p5kMqD1Is71kxeRZoumL0KxZ9tuonH5zdvOyO-riGbhihb5enUEAaNu6n0M7gLNSQ9ioHaUfORPhi0m-B6D4qHlD_cMT4NFp96KVaGQTK57NOlvuILkUuYpMYoDGlzItSKX2T1tskTl/s1600/Ecesops+com+Reviews++Scam+check+for+eceshops+com++is+eceshops+com+safe++%25281%2529.png" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="272" data-original-width="687" height="252" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgN_p5kMqD1Is71kxeRZoumL0KxZ9tuonH5zdvOyO-riGbhihb5enUEAaNu6n0M7gLNSQ9ioHaUfORPhi0m-B6D4qHlD_cMT4NFp96KVaGQTK57NOlvuILkUuYpMYoDGlzItSKX2T1tskTl/s640/Ecesops+com+Reviews++Scam+check+for+eceshops+com++is+eceshops+com+safe++%25281%2529.png" width="640" /></a></div>
<br />
<br />
Հին վատ կայքերի դեպքում դուք ստանում եք զգուշացում, որ չօգտվեք դրանից։ Բայց հիմա հիմնականում կայքեր են, որոնք չեն հասցրել ուսումնասիրվել մասնագետների կողմից։ Այդ դեպքում ձեզ պետք է մտահոգի կայքի թարմությունըհ։ Այս պահին այդ ծուղակային կայքերի կյանքի տեւողությունը մաքսիմում երկու֊երեք շաբաթ է։ Եթե տեսնում եք, որ լրիվ նոր կայք է, հաստատ անցնում եք կողքով։<br />
<br />
<br />Samvel Martirosyanhttp://www.blogger.com/profile/15804213251222442795noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1916154796868758528.post-87608911445303226012018-11-15T11:12:00.000+04:002019-09-16T18:05:37.340+04:00Ով կարո՞ղ է ձեզ գաղտնալսել եւ ինչ անել <div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">Գաղտնալսման թեման Հայաստանում շատ </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">ակտուալ է․ երբ </span><a href="https://www.banman.am/2018/09/vanetsyan-khachatryan-gyoz-dnoghner.html" style="text-decoration: none;"><span style="background-color: transparent; color: #1155cc; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: underline; vertical-align: baseline; white-space: pre;">գաղտնալսում են հենց </span></a><br />
<a href="https://www.banman.am/2018/09/vanetsyan-khachatryan-gyoz-dnoghner.html" style="text-decoration: none;"><span style="background-color: transparent; color: #1155cc; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: underline; vertical-align: baseline; white-space: pre;">գլխավոր գաղտնալսողին</span></a><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">, պարզ է, որ առնվազն տեսականորեն վտանգը այդքան էլ </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">տեսական չէ։ Իսկ եթե գործ ունես լրագրողական գործունեության հետ, ապա հասկանալի է, </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">որ կարող ես լինել ավելի հավանական թիրախ, քան հասարակ քաղաքացին։ Եվ որպես</span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"> լրագրող ունես </span><a href="https://www.banman.am/2018/10/data-protection-for-media.html" style="text-decoration: none;"><span style="background-color: transparent; color: #1155cc; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: underline; vertical-align: baseline; white-space: pre;">տեղեկատվութունը պաշտպանելու խնդիր</span></a><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">։ Չնայած, սա վերաբերում է </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">բոլորիս։ </span></div>
<b id="docs-internal-guid-3be2c78c-7fff-0276-9e07-5ba64656ae75" style="font-weight: normal;"><br /></b>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<b style="font-weight: normal;"><span style="font-size: large;">Ո՞վ կարող է գաղտնալսել</span></b><br />
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<br />
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">Որ մարմինները, ընդհանրապես, իրավունք ունեն իրականացնել ՀՀ֊ում </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">օպերատիվ-հետախուզական գործունեությունմ, որի մի մասը հենց կազմում է գաղտնալսումը։ </span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<br />
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">Ըստ </span><a href="http://www.arlis.am/DocumentView.aspx?DocID=123573" style="text-decoration: none;"><span style="background-color: transparent; color: #1155cc; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: underline; vertical-align: baseline; white-space: pre;">Օպերատիվ-հետախուզական գործունեության մասին ՀՀ օրենքի</span></a><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"> 8֊րդ հոդվածի․ </span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<br />
<div dir="ltr" style="background-color: white; line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt; text-indent: 19pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">Օրենքով իրենց վերապահված լիազորությունների շրջանակներում լայն իմաստով </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">օպերատիվ-հետախուզական գործունեություն իրականացնելու իրավունք ունեն`</span></div>
<div dir="ltr" style="background-color: white; line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt; text-indent: 19pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">1) ոստիկանությունը.</span></div>
<div dir="ltr" style="background-color: white; line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt; text-indent: 19pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">1.1) ռազմական ոստիկանությունը.</span></div>
<div dir="ltr" style="background-color: white; line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt; text-indent: 19pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">2) ազգային անվտանգության մարմինները.</span></div>
<div dir="ltr" style="background-color: white; line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt; text-indent: 19pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">3) հարկային մարմինները.</span></div>
<div dir="ltr" style="background-color: white; line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt; text-indent: 19pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">4) մաքսային մարմինները` մաքսանենգության և այլ հանցագործությունների խափանման ու </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">բացահայտման նպատակով.</span></div>
<div dir="ltr" style="background-color: white; line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt; text-indent: 19pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">5) քրեակատարողական ծառայությունը` միայն քրեակատարողական հիմնարկներում:</span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiTTFZEvw9tgaf_K7NRv-bL76zLNsDlacgjGAs0zrdodL4n30avBarqC0dd3BW6q_0xohdkKTCCqKucO9bP2aDLq8eBnYtKQmxILzXaj5pvVQ0brD3JCKdZrb8xYCMlbx-9nJHIhMfBrXM3/s1600/proslushka_mobilnogo_telefona_ja_rus.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" data-original-height="960" data-original-width="625" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiTTFZEvw9tgaf_K7NRv-bL76zLNsDlacgjGAs0zrdodL4n30avBarqC0dd3BW6q_0xohdkKTCCqKucO9bP2aDLq8eBnYtKQmxILzXaj5pvVQ0brD3JCKdZrb8xYCMlbx-9nJHIhMfBrXM3/s320/proslushka_mobilnogo_telefona_ja_rus.jpg" width="208" /></a></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">Սակայն բուն գաղտնալսողների ցանկը սահմանափակվում է ԱԱԾ֊ով ու Ոստիկանությունով։ </span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"><br /></span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">Ինչպես ասաց փաստաբան Արա Ղազարյանը, Ոստիկանությունում կա հատուկ օպերատիվ </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">բաժին, որը միայն կարող է իրականացնել գաղտնալսում։ Իհարկե, միայն դատարանի </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">որոշումով։ Ոստիկանությունը օգտվում է ԱԱԾ֊ի ենթակառուցվածքներից։ (Ըստ օրենքի, </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">միայն Հայաստանի Հանրապետության ազգային անվտանգության հանրապետական </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">մարմնի համակարգում գործող օպերատիվ-տեխնիկական գլխավոր վարչությունը)</span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<br />
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">ԱՆշուշտ, այստեղ կա մեծ խնդիր։ Փաստացի, ԱԱԾ֊ն անընդհատ ներգրավված է ոչ </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">միայն հետախուզական, այլ նաեւ հետաքննական գործընթացների մեջ, եւ ոստիկանների </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">կողմից իրականացվող օպերատիվ աշխատանքների ընթացքում իրականացվող </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">գաղտնալսումները հասանելի են նաեւ Ազգային անվտանգությանը։ Ինչը դարձնում է </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">ԱԱԾ֊ն շատ ավելի ազդեցիկ մարմին։ Ընդ որում, դրա գործառույթներից ելնելով, </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">հետաքննական գործությեության ընթացքում իրականացվողն էլ է ընկնում գաղտնիության </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">տակ եւ մնում է անվերահսկելի հասարակության կողմից։ </span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"><br /></span></div>
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;"><span style="font-size: large;">Ի՞նչ են մտածում խմբագիրները</span></span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<br />
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">«Մեդիամաքս» գործակալության տնօրեն Արա Թադեւոսյանի մոտեցումը այնպիսին է, </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">որ ընդհանուր առմամբ զգուշությունը լրագրողի համար լավ բան է, սակայն հիմա ինքը </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">վտանգ չի տեսնում․ «Գաղտնալսման ենթարկվելու հատուկ մտավախություն չունեմ: </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">Միաժամանակ, կարծում եմ, որ բոլոր ժամանակներում եւ բոլոր երկրներում լրագրողները </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">փորձում են զգայուն թեմաների մասին հեռախոսով չխոսել՝ հնարավոր ռիսկերից խուսափելու</span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"> համար: Բայց, կրկնեմ, որեւէ պատճառ չեմ տեսնում կարծելու, որ այսօր Հայաստանում </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">հնարավոր գաղտնալսման թեման առավել արդիական է դարձել»:</span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<br />
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">Ըստ iLur.am խմբագրի Քրսիտինե Խանումյանի, խնդիրը նաեւ նրանում է, որ ոչ միայն </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">պետական մարմինները կարող են գաղտնալսել․ « Նորմա՞լ է «գաղտնալսվելը»: Ոչ: </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">Դա պետք է տեղի ունենա միայն ծայրահեղ դեպքերում՝ միայն պետական անվտանգությանն</span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"> առնչվող հարցերի շրջանակում: Ոչ թե մտացածին, այլ՝ իրական: Մնացած բոլոր դեպքերում</span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"> գաղտնալսումը հանցագործություն է եւ անթույլատրելի: Առավել դատապարտելի է, երբ </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">պետության մեջ գաղտնալսելու հնարավորություն է ունենում մասնավոր անձը: Այսինքն, </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">հարցն անգամ քննարկման ենթակա չէ: Դա հանցանք ու ճնշում է, եւ վերջ: </span><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"><br class="kix-line-break" /></span><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">Իսկ իրավական ու բովանդակային տեսանկյունից դուրս, զուտ տեխնիկական առումով </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">անձամբ իմ լրագրողական գործունեության համար գաղտնալսումը խոչընդոտ չի եղել, </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">քանի որ այսպես ասած «ինչ խոսել եմ հեռախոսով, այդ ամենը հետո գրել եմ նյութերիս մեջ»: </span><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"><br class="kix-line-break" /></span><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">Ի դեպ, սա ասում եմ որպես մարդ, ում տարիներով գաղտնալսել են: 2008 թվականին </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">գաղտնալսման պատճառով իմ հեռախոսը ամիսներով չի անջատվել, չնայած, որ ես մի </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">քանի ամիս միտումնավոր չեմ վճարել հեռախոսային խոսակցություններիս համար: </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">Ամիսներ անց այդ ամբողջ ամիսների պարտքը ստիպված եմ եղել միանգամից վճարել: </span><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"><br class="kix-line-break" /></span><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">Այսինքն՝ գաղտնալսեն, թե ոչ՝ ես իմ գործը անում եմ: </span><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"><br class="kix-line-break" /></span><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">Բայց կարծում եմ՝ կգտնվեն լրագրողներ, որոնց պարագայում այդ գաղտնալսումները </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">կարող են դառնալ հետագա շանտաժի եւ լրագրողական գործունեությունը սահմանափակելու</span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"> միջոց: Այսինքն, եթե լրագրողի ինչ-ինչ խոսակցություններ այլ անձանց տրամադրության </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">տակ չհայտնվեին եւ չդառնային ճնշման միջոց, նա կարող էր ավելի ազատ լիներ իր </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">մասնագիտական գործունեության մեջ»:</span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<br />
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">Լրագրողները, իմ փորձից ասեմ, որպես մարդ, որը բազմաթիվ թրեյնինգներ է անցկացրել, </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">Հայաստանում բավականին քիչ են մտահոգվում անվտանգության թեմաներով։ Սակայն, </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">ինչպես ասվում է․ եթե դու պարանոյիկ ես, դա դեռ չի նշանակում, որ քեզ չեն հետեւում։ </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">Այնպես որ, արժի մի քանի բան հաշվի առնել, որպեսզի պաշտպանվել նույնիսկ տեսական </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">գաղտնալսումից։ Առավելեւս, որ լրագրողը անընդհատ աշխատում է գաղտնի աղբյուրների </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">հետ, եւ հենց աղբյուրների պաշտպանությունը պետք է մոտիվացնի նրան ավելի զգուշավոր</span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"> լինել կոմւնիկացվելուց։ </span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<b style="font-weight: normal;"><span style="font-size: large;">Ինչպե՞ս խուսափել գաղտնալսումից</span></b><br />
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<br />
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">Այսպիսով․ ինչպես խուսափել գաղտնալսումներից։ Մի քանի կետով մի քանի խորհուրդ․ </span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<br />
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">ա․ Պետք է ապրել կանխավարկածով, որ GSM կապը, այսինքն, բջջային հեռախոսակապը եւ</span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"> SMS֊ները, հուսալի չեն։ </span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<br />
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">բ․ Օգտագործելով սարքից սարք գաղտնագրում (</span><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/End-to-end_encryption" style="text-decoration: none;"><span style="background-color: transparent; color: #1155cc; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: underline; vertical-align: baseline; white-space: pre;">end-to-end encryption</span></a><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">) կիրառող </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">մեսենջերները՝ դուք դարձնում եք անմիջական գաղտնալսումը գրեթե անհնարին </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">(առնվազն տեղական հատուկ ծառայությունների համար)։ Բացի դրանից, ձեր գրառումները</span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"> եւ խոսակցությունները հասանելի չեն բաց տեսքով նաեւ հենց այդ ծառայությունները </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">տրամադրող կազմակերպություններին։ Այսինքն, իրենց սերվերներից նույնպես արտահոսք</span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"> լինել չի կարող։ Նման գաղտնագրում օգտագործվում է Facebook Messenger֊ում, եթե</span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"> միացնում եք </span><a href="https://www.facebook.com/help/messenger-app/1084673321594605/" style="text-decoration: none;"><span style="background-color: transparent; color: #1155cc; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: underline; vertical-align: baseline; white-space: pre;">secret conversation</span></a><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">, Viber֊ում, WhatsApp֊ում, Telegram֊ում, եթե միացնում եք </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">secret chat, </span><a href="https://signal.org/" style="text-decoration: none;"><span style="background-color: transparent; color: #1155cc; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: underline; vertical-align: baseline; white-space: pre;">Signal</span></a><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">֊ում: </span><b>Signal֊ը նաեւ բաց կոդերով ծրագիր է, այսինքն, կարող եք համոզված լինել, որ մեջը արտադրողի կողմից ներդրում արված չէ։ </b>Մնացած մեսենջերները կարող են պարունակել ներքին խոցելիություններ, որոնց մասին մենք կարող ենք իմանալ միայն տարիներ անց։<b> Այնպես որ, գերադասելի է օգտվել Սիգնալից։ </b></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<br />
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">Գ․ Եթե խոսքը գնում է գրավոր գաղտնի տեղեկատվության մասին, ապա գերադասելի է </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">այն ոչնչացնել երկու հեռախոսների վրա։ Քանի որ միշտ չէ, որ դուք կարող եք համոզված </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">լինել, որ ձեր զրուցակիցը չի մոռանա հեռացնել իր սարքից տեղեկատվությունը, ապա </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">միացրեք խոսակցության ինքնաոչնչացումը Messenger֊ում, Telegram֊ում եւ այլն, </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">WhatsApp֊ում ավարտից հետո կարող եք երկկողմանի ջնջել հաղորդագրությունները։ </span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<br />
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">դ․ եթե դուք անհատական լուրջ թիրախ եք, ապա պետք է ուշադրություն դարձնեք նաեւ բուն</span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"> հեռախոսի պաշտպանությանը։ Հատուկ ծառայությունները աշխարհում իրականացնում են </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">նաեւ հարձակումներ հենց սարքերի վրա։ Հաճախ, եթե իրենք այդ հնարավորությունները</span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"> տեխնիկապես չունեն, ապա վարձում են մասնագետների, որոնք գոյություն ունեն</span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"> միջազգային շուկայում։ Հայաստանի ուժային կառույցների կողմից նման սցենարների </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">իրականացման մասին մենք տեղեկատվություն չունենք։ Սակայն, օրինակ, Ադրբեջանը </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">միջազգային շուկայից</span><a href="https://www.occrp.org/en/daily/4136-azerbaijan-bought-hacking-team-s-surveillance-spyware-leaks-reveal" style="text-decoration: none;"><span style="background-color: transparent; color: #1155cc; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: underline; vertical-align: baseline; white-space: pre;"> նման գնումներ իրականացնում է</span></a><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">։ Եվ հայաստանյան լրագրողը </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">տեսականորեն կարող է դառնալ թիրախ ադրբեջանական հատուկ ծառայությունների </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">համար։ Այս դեպքում, եթե սմարթֆոն եք կրում, առնվազն պետք է խուսափել </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">ոչ֊պաշտոնական տեղերից ներբեռնել հավելվածներ եւ ունենալ միշտ թարմացվող </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">օպերացիոն համակարգով հեռախոս։ Այսինքն, ունենալ թարմացվող iPhone։ Կամ, եթե </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">Android հեռախոս եք կրում, այն պետք է նույնպես թարմացվող լինի, ինչը այս դեպքում </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">ավելի բարդ է։ Քանի որ արտադրողների մեծ մասը բավականին շուտ դադադրեցնում </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">են սմարթֆոնների սպասարկումը։ Այդ իսկ պատճառով գերադասելի է ունենալ «մաքուր» </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">Անդրոյիդով հեռախոս, որը ամիսը մեկ ստանում է անվտանգության թարմացումներըւ։ </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">Նման հեռախոսների ցանկը կարելի է </span><a href="https://www.android.com/one/" style="text-decoration: none;"><span style="background-color: transparent; color: #1155cc; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: underline; vertical-align: baseline; white-space: pre;">գտնել այստեղ։</span></a><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"> </span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<br />
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">Ե․ Եթե դուք համարում եք, որ այնքան լուրջ թիրախ եք, որ ձեր հետեւից ընկած է մի ողջ </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">օպերատիվ խումբ, ապա հարկավոր է դադադրել կարդալ այս հոդվածը եւ շաատ ավելի </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">լուրջ մտահոգվել ձեր անվտանգության հարցերով, քանի որ միայն վերոհիշյալ կետերը </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">ձեր համար խաղալիք են։ </span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<br />
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;"><span style="font-size: large;">Հավելված.</span></span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<br />
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<i><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">Թեմային առնչվող հատվածներ</span><a href="http://www.arlis.am/DocumentView.aspx?DocID=123573" style="text-decoration: none;"><span style="background-color: transparent; color: #1155cc; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: underline; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;"> Օպերատիվ-հետախուզական գործունեության մասին ՀՀ օրենքից</span></a><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre-wrap;">․ </span></i></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<br />
<div dir="ltr" style="margin-left: 0pt;">
<table style="border-collapse: collapse; border: none;"><colgroup><col width="121"></col><col width="503"></col></colgroup><tbody>
<tr style="height: 24pt;"><td style="background-color: white; padding: 5pt 5pt 5pt 5pt; vertical-align: top;"><div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 700; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">Հոդված 8.</span></div>
</td><td style="background-color: white; padding: 5pt 5pt 5pt 5pt; vertical-align: top;"><div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 700; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">Օպերատիվ-հետախուզական գործունեություն իրականացնող մարմինները</span></div>
</td></tr>
</tbody></table>
</div>
<div dir="ltr" style="background-color: white; line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt; text-indent: 19pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"> </span></div>
<div dir="ltr" style="background-color: white; line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt; text-indent: 19pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">1. Օրենքով իրենց վերապահված լիազորությունների շրջանակներում </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">օպերատիվ-հետախուզական գործունեություն իրականացնելու իրավունք ունեն`</span></div>
<div dir="ltr" style="background-color: white; line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt; text-indent: 19pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">1) ոստիկանությունը.</span></div>
<div dir="ltr" style="background-color: white; line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt; text-indent: 19pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">1.1) ռազմական ոստիկանությունը.</span></div>
<div dir="ltr" style="background-color: white; line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt; text-indent: 19pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">2) ազգային անվտանգության մարմինները.</span></div>
<div dir="ltr" style="background-color: white; line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt; text-indent: 19pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">3) հարկային մարմինները.</span></div>
<div dir="ltr" style="background-color: white; line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt; text-indent: 19pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">4) մաքսային մարմինները` մաքսանենգության և այլ հանցագործությունների խափանման</span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"> ու բացահայտման նպատակով.</span></div>
<div dir="ltr" style="background-color: white; line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt; text-indent: 19pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">5) քրեակատարողական ծառայությունը` միայն քրեակատարողական հիմնարկներում:</span></div>
<div dir="ltr" style="background-color: white; line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt; text-indent: 19pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">2. Սույն հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված մարմիններն իրենց կառուցվածքում պետք է </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">ունենան համապատասխան ստորաբաժանումներ, որոնց վրա է դրված </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումների իրականացումը: Այդ ստորաբաժանումների </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">կառուցվածքը, ենթակայությունը, ինչպես նաև աշխատանքի կազմակերպման և </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումների փաստաթղթավորման կարգը սահմանում է</span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"> օպերատիվ-հետախուզական գործունեություն իրականացնող մարմնի ղեկավարը:</span></div>
<div dir="ltr" style="background-color: white; line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt; text-indent: 19pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">3. Օպերատիվ ստորաբաժանումների աշխատակիցներն իրենց գործունեությունն </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">իրականացնելիս ղեկավարվում են օրենքով և ենթարկվում իրենց անմիջական ղեկավարին: </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">Հրաման կամ ցուցում ստանալու դեպքում օպերատիվ ստորաբաժանման աշխատակիցը </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">պարտավոր է ստացած հրամանի կամ ցուցումի օրինականության վերաբերյալ իր</span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"> կասկածների մասին անհապաղ գրավոր զեկուցել հրամանը կամ ցուցումը տվողին կամ նրա</span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"> վերադասին կամ նրանց փոխարինող անձին: Եթե ցուցում տվողը գրավոր հաստատում է </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">տրված հրամանը կամ ցուցումը, ապա օպերատիվ ստորաբաժանման աշխատակիցը </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">պարտավոր է դա կատարել, բացառությամբ, եթե դա կհանգեցնի օրենքով սահմանված </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">քրեական պատասխանատվության: Օպերատիվ ստորաբաժանման աշխատակցի կողմից</span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"> այդ հրամանի կամ ցուցումի կատարման համար պատասխանատվությունը կրում է դրանք </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">գրավոր հաստատած անձը:</span></div>
<div dir="ltr" style="background-color: white; line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt; text-indent: 19pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">4. Օպերատիվ-հետախուզական գործունեություն իրականացնող մարմինների </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">աշխատակիցները կարող են համատեղ ընդունված գերատեսչական նորմատիվ իրավական</span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"> ակտերով սահմանված կարգով համագործակցել սույն օրենքով նախատեսված </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումներ անցկացնելիս:</span></div>
<div dir="ltr" style="background-color: white; line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt; text-indent: 19pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">5. Օպերատիվ-հետախուզական գործունեություն իրականացնող մարմինները </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 10.5pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">ֆինանսավորվում են պետական բյուջեի միջոցներից:</span></div>
<b style="font-weight: normal;"><br /></b>
<br />
<div dir="ltr" style="line-height: 1.38; margin-bottom: 0pt; margin-top: 0pt;">
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">Հոդված 9. </span><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"><span class="Apple-tab-span" style="white-space: pre;"> </span></span><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">Հայաստանի Հանրապետության ազգային անվտանգության հանրապետական </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">մարմնի համակարգում գործող օպերատիվ-տեխնիկական գլխավոր վարչությունը</span><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"><br class="kix-line-break" /></span><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"><br class="kix-line-break" /></span><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">(վերնագիրը խմբ. 08.04.09 ՀՕ-87-Ն)</span><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"><br class="kix-line-break" /></span><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"><br class="kix-line-break" /></span><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"> </span><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"><br class="kix-line-break" /></span><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"><br class="kix-line-break" /></span><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">1. Սույն օրենքով նախատեսված հեռախոսային խոսակցությունների վերահսկում </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">օպերատիվ-հետախուզական միջոցառման անցկացումն ապահովում է միայն </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">Հայաստանի Հանրապետության ազգային անվտանգության հանրապետական </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">մարմնի համակարգում գործող օպերատիվ-տեխնիկական գլխավոր վարչությունը </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">(այսուհետ` Գլխավոր վարչություն) այդ օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումն </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">իրականացնելու իրավասություն ունեցող մարմինների միջնորդության հիման վրա` </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">սույն օրենքով սահմանված կարգով:</span><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"><br class="kix-line-break" /></span><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"><br class="kix-line-break" /></span><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">2. Գլխավոր վարչության ընդհանուր ղեկավարումն իրականացնում է Հայաստանի </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">Հանրապետության ազգային անվտանգության հանրապետական մարմնի ղեկավարը: </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">Գլխավոր վարչության անմիջական ղեկավարումն իրականացնում է Գլխավոր վարչության </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">պետը, որին պաշտոնի նշանակում և պաշտոնից ազատում է վարչապետը` Հայաստանի</span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"> Հանրապետության ազգային անվտանգության հանրապետական մարմնի ղեկավարի</span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"> ներկայացմամբ: Գլխավոր վարչության պետի պաշտոնն ազգային անվտանգության </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">մարմիններում ծառայողների գլխավոր խմբի պաշտոն է:</span><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"><br class="kix-line-break" /></span><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"><br class="kix-line-break" /></span><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">3. (մասն ուժը կորցրել է 23.03.18 ՀՕ-270-Ն)</span><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"><br class="kix-line-break" /></span><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"><br class="kix-line-break" /></span><span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">4. Գլխավոր վարչությունը հեռահաղորդակցության օպերատորի մոտ ապահովում է </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">համապատասխան օպերատիվ-տեխնիկական անհրաժեշտ պայմաններ` սույն </span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;">օրենքով լիազորված մարմինների կողմից հեռախոսային խոսակցությունների վերահսկում</span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"> օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումն իրականացնելու համար:</span><br />
<span style="background-color: transparent; color: black; font-family: "arial"; font-size: 11pt; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: 400; text-decoration: none; vertical-align: baseline; white-space: pre;"><br /></span></div>
<br />
<br />
Գրառումը պատրաստվել է Շվեդիայի եւ Internews (Audience understanding and digital support ծրագրի ) ֆինասնական աջակցությամբԼ Տվյալ հրապարակումը արտահայտում է միայն հեղինակի կարծիքները։ Samvel Martirosyanhttp://www.blogger.com/profile/15804213251222442795noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1916154796868758528.post-45691513843181048522018-10-29T10:49:00.003+04:002018-11-01T00:24:56.390+04:00Ինչ անել խմբագրությանը, եթե առգրավվել է տեխնիկան․ մի քանի գործնական խորհուրդ<br />
<br />
Սեպտեմբերի 17֊ին ուժայինների իրականացրեցին <a href="http://yerevan.today/all/society/20881/khmbagrutyan-ashkhatanqy-paralizacvats-e-argravvel-en-hamakargichneri-kosht-skavarakner-sevak-hakobyan">խուզատկություն</a> Yerevan Today լրատվականի խմբագրությունում, եւ առգրավեցին համակարգիչների կոշտ սկավառակները։ Դեպքը, ըստ ուժայինները, կապ ուներ Վանեցյան ֊ Խաչատրյան գաղտնալսման հետ։ Այսինքն, ներկայացվեց, որ հիմքում քաղաքական պատճառ չկա։ Սակայն բացատրությունների հիմքում ընկած է ակընհայտ տարօրինակ պատճառ․ <a href="http://investigative.am/news/view/xuzarkutyun-gaxtnalsum.html">որ Գուգլի բոտը ինչ-որ ուրիշ օր է գրել</a>։ <br />
<br />
<br />
Ինչեւէ, այս դեպքի հետ կապված մի քանի խնդիր կա․<br />
<br />
<br />
Տեխնիկայի առգրավումը խմբագրություններից Հայաստանում չի եղել վաղ իննսունականներից։ Սա վատ նախադեպ է, նույնիսկ հաշվի առնելով հանգամանքները։<br />
<br />
<br />
Իրավապաշտպան կազմակերպությունները բավականին ուշ եւ ոչ շատ բուռն արտահայտվեցին դեպքի կապակցությամբ։ Ինչը ունի իր պատճառները, երկրում տեղեկատվական պատերազմի նման մի բան է ընթանում, եւ տվյալ խմբագրականը շատերի կողմից դիտարկվում է ոչ միայն որպես լրատվամիջոց, այլ նաեւ պայքարի մի կողմ;<br />
<br />
<br />
Բայց սա կոնկրետ դեպքի վերաբերող նկատառումներ են։ Կա ավելի ընդհանուր մի խնդիր․ այսօր խմբագրությունները նախօրոք պատրաստ չեն նման դեպքերին։ Տեխնկայի առգրավումը ուժայինների կողմից, կամ, օրինակ, հափշտակումը ինչ-որ մի նենգ կազմակերպության կողմից, որի մասին լրատվականը իրականացնում է հետաքննություն, կարող է ունենալ լուրջ հետեւանքներ․ որոնք շատ դեպքերում չեն գիտակցվում։ <br />
<br />
<br />
Նման վտանգների մասին փորձեցի խոսել մի քանի ազզդեցիկ եւ տարբեր ուղղվածություններ ունեցող ԶԼՄ-ների խմբագրերի հետ։ <br />
<br />
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiEbMbIMt_13h7f1toxfNv6AFT99YN2DFekqtLw_-ctKlpPJGWl1Jt1JMabRihVgLz5fpjthsuFqv-ZsRmbc8y7WIX0euYSJZLbvZztRy0U3dQKhKcrVtdnyeKMm-3wi-sr1CDqgyLL3Qyp/s1600/maxresdfault.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="720" data-original-width="1280" height="360" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiEbMbIMt_13h7f1toxfNv6AFT99YN2DFekqtLw_-ctKlpPJGWl1Jt1JMabRihVgLz5fpjthsuFqv-ZsRmbc8y7WIX0euYSJZLbvZztRy0U3dQKhKcrVtdnyeKMm-3wi-sr1CDqgyLL3Qyp/s640/maxresdfault.jpg" width="640" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">© Vasya Lojhkin</td></tr>
</tbody></table>
<br />
<br />
«Հետք»֊ի տնօրեն Քրիստինե Բարսեղյանի հետ էի խոսում այս դեպքի մասին։ Ինքը, անկասկած, վտանգ չի զգում, որ կարող է հանդիպել առգրավմանը հիմա, բայց «ապագայում ամեն ինչ է հնարավոր է, նենց որ պատրաստ պետք է լինել»։ Առավելեւս, որ վրանգը, իսկապես, ոչ միայն իշխանություններից է գաիս․ սկսած հասարակ գողեիրց, վերջացրած ինչ֊որ մի նենգ օլիգարխիկ կազմակերպությունով։ <br />
<br />
<br />
«Առավոտ»֊ի խմբագիր Աննան Իսրայելյան հաստատ համոզված չէ․ արդյո՞ք վտանգ կա, թե ոչ: Ինչ իմանաս, թե իրավապահների մտքին ինչ կա։ «Ու մեկ էլ չեմ պատկերացնում, թե արդյոք հնարավոր է նախօրոք պաշտպանվել: Կարող է իրենք ավելի լավ մասնագետներ ունեն, որ կարող են կոտրել մեր պաշտպանությունը։ Եթե պաշտպանությունը հնարավոր է, այո, անպայման պետք է իմանալ դրա ձեւերը: »<br />
<br />
<br />
Սաթիկը Սեյրանյան, «168 Ժամ»֊ի խմբագիր, Ժուռնալիստների միության ղեկավարը շատ ավելի մտահոգված է․ «Իհարկե, վտանգ բոլորն են զգում, որ ցանկացած առիթ կօգտագործվի ու խմբագրություններ կմտնեն, տեխնիկա կառգրավեն, «ինչ-որ բաներ կհայտնաբերեն», ազգի թշնամի կհանեն...Ասեմ ավելին, դրա վտանգը կա հատկապես ընտրություններից հետո, երբ իշխանությունները արդեն հանգիստ կլինեն իրենց գործողությունների մեջ՝ այլևս ժողովրդի ձայնի, քվեարկության ակնկալիք չեն ունենա, ոտքները ամրապնդած կլինեն որպես իշխանություն: Որովհետև սենց անհանդուրժողականություն ազատ խոսքի, այլակարծության հանդեպ չի եղել: Առաջ, իհարկե, իննսունականներին խմբագրություններ են վառել, փակել, ջարդել, բայց գոնե իմացել ենք վտանգը որտեղից ու կոնկրետ անողերին ենք իմացել: Հետո էլ են եղել, վերջին տասնհինգ տարիներին՝ խմբագրությունների դեմ հարձակումներ, բայց հետո պարզվել ա, որ տվյալ լրատվամիջոցի ու օլիգարխի մեջ ա խնդիր էղել, որովհետև միմյանց միջև պայմանավորվածություններ են խախտվել... Հիմա բոլորս ահավոր զգուշավոր ենք դարձել՝ գաղտնալսումների /առավել ևս եթե ԱԱԾ պետին են գաղտնալսում, ուրեմն ում ինչ ուզեն կասեն, կանեն/, խմբագրություններում տեղադրված սարքերի առումով վախեր կան... Ավելին, քաղաքական, տնտեսական -հասարակական գործիչներն էլ են վախենում ոչ միայն հեռախոսով որևէ բան խոսելուց, այլև նույնիսկ տետ-ա-տետ խոսելուց»:<br />
<br />
<br />
PanARMENIAN.Net գլխավոր խմբագիր Նիկոլայ Թորոսյանի այքան մտահոգված չէ, բայց տեսնում է պատճառներ կանխարգելիչ գործողությունների համար․ «Կարծում եմ, Yerevan.today-ի խմբագրության խուզարկումը քննիչների, մեղմ ասած, շտապողականության հետևանք էր, երբ վերջիններս գործողություններ իրականացրին խմբագրությունում՝ հիմք ընդունելով ընդամենը գուգլից արված ամսաթվի սքրինշոթ, ինչն, իր հերթին, կարող էր բացատրվել որևէ բագով։ Հակված չեմ մտածել, որ սա գործելաոճ կդառնա, սակայն հաշվի առնելով, որ ուժայինների կողմից դեպքի առնչությամբ չեն տրվել բավարար բացատրություններ, բացառել նման դեպքերը ևս չէի շտապի։ Ընդհանրապես կարծում եմ, որ պետության «բարի կամքի» հույսին այս հարցում մնալ չարժե, ու համապատասխան գիտելիքներ ձեռք բերել չի խանգարի։ Հատկապես հաշվի առնելով, որ միայն պետությունը չէ, որ կարող է հետաքրքրված լինել մեր համակարգիչների պարունակությամբ»։<br />
<br />
<br />
Իսկ հիմա անցնենք բուն կիրառական մասին։ <br />
<br />
<br />
Ո՞րն են տեխնիկայի կորուստը հիմնական վտանգները։ Առաջինն այն է, որ կարող է փակ տեղեկատվության արտահոսք լինել։ Օրինակ, կբացահայտվեն եւ վտանգի տակ կհայտնվեն լրագրողների փակ աղբյուրները։ Մյուս խնդիրը՝ տվյալների ժամանակավոր կամ վերջնական կորուստն է, ինչը կարող է խաթարել խմբագրության աշխատանքը։ <br />
<br />
<br />
Ի՞նչ անել։ Պատրաստվել նման դեպքերին նախօրոգ։ <br />
<br />
<br />
Ինչպե՞ս պաշտպանվել տվյալների արտահոսքից նման դեպքերում։ Խմբագրության ՏՏ մասնագետին արժի խնդրել իրականացնել հետեւյալ քայլերը (լավ կլինի, որ դա անի մասնագետ, որ հետո տեխնիկական խնդիրների արջեւ չկանգնեք։ Բայց, եթե նման մասնագետ չկա այս պահին, դանդաղ, առանց շտապելու սա կարող է անել նաեւ կիրթ ոչ-մասնագետը)<br />
<br />
<br />
Առաջինը․ կարեւոր ֆայլերը, կոշտ սկավառակները, կրիչները պետք է գազտնագրվեն։ Այդ դեպքում նույնիսկ եթե համակարգիչը հայտնվի մեկ ուրիշի ձեռքերում, հնարավոր չի լինի ստանալ մուտք դեպի տվյալները։ Դուք կարող եք օգրվել հենց Windows ներդրված BitLocker ծրագրից, որի մանրամասն ներդրման քայլերը ներկայացված են տվյալ տեսանյութում ֊<br />
<br />
<iframe allow="autoplay; encrypted-media" allowfullscreen="" frameborder="0" height="315" src="https://www.youtube.com/embed/5o9zGAOOg4c" width="560"></iframe><br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Հաշվի առեք, որ սա աշխատում է Professional, Enterprise Վինդոուզի տարբերակներում։ Կարելի է կիրառել <a href="https://www.veracrypt.fr/en/Downloads.html">Veracrypt</a> անվճար ծրագիրը, որը աշխատում է նաեւ MacOS, Linux օպերացիոն համակարգերի վրա։ Ինչն է կարեւոր․ այս ծրագրի միջոցով կարելի է ստեղծել գաղտնագրված տիրույթ, որը նաեւ թաքնված է, չիմացող մարդը նույնիսկ չի իմանա գաղտնագրված ֆայլերի գոյության մասին․ Մանրամասն ֊ <a href="https://securityinabox.org/en/guide/veracrypt/windows/" target="_blank">այստեղ </a><br />
կամ այստեղ․<br />
<br />
<iframe allow="autoplay; encrypted-media" allowfullscreen="" frameborder="0" height="315" src="https://www.youtube.com/embed/X-HtEs9zJnM" width="560"></iframe><br />
<br />
<br />
<br />
Տեղեկատվության պաշտպանությունից բացի խմբագրությունը առգրավման դեպքում ունենում է այլ խնդիր․ աշխատանքի շարունակականության ապահովումը։ Տվյալ դեպքում ամենամեծ խնդիրը դա լրատվականի աշխատանքային ֆայլերի եւ արխիվների կորուստն է։ Այս խնդիրը իրականում ոչ միայն առգրավման հետ է կապված, ֆայլերը կարող են պարզապես փչանալ համակարգչի հետ, կամ գաղտնագրվեն կրիպտովիրուսների պատճառով։ Այդ իսկ պատճոռով, գերադասելի է կարեւոր ֆայլերը ունենալ երեք տարբերակով։ Օրինակ, պահել արտաքին կոշտ սկավառակների կամ ֆլեշլաների վրա։ Նաեւ լավ լուծում է ունենալ մեկ պահեստային տարբերակ ամպային պահեստում, օրինակ, Google Drive: Այդ դեպքում, խմբագրությունը շատ հեշտ վերականգնում է իր աշխատանքը, քանի որ ֆայլերը հասանելի են լինում լրագրողներին ցանցով։ Հասկանալի է, որ բոլոր ամպային պահեստից օգտվող լրագրողների մոտ պետք է միացված լինի երկփուլային մոիտքի տարբերակը։ <br />
<br />
Գրառումը պատրաստվել է Շվեդիայի եւ Internews (Audience understanding and digital support ծրագրի ) ֆինասնական աջակցությամբԼ Տվյալ հրապարակումը արտահայտում է միայն հեղինակի կարծիքները։ Samvel Martirosyanhttp://www.blogger.com/profile/15804213251222442795noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1916154796868758528.post-66376895295934225632018-09-27T17:26:00.000+04:002019-01-03T17:26:49.852+04:00ՀԱՅԱՍՏԱՆՅԱՆ ԻՆՏԵՐՆԵՏԻ ՏՐԱՆՍՖՈՐՄԱՑԻԱՆԵՐԸ<div style="box-sizing: border-box; font-family: Sylfaen; font-size: 14px; margin-bottom: 10px;">
Հայաստանյան ցանցի հատվածը վերջին մեկ տարվա ընթացքում խոր վերաձևափոխումների ճանապարհին է։ Բավական լուրջ փոփոխությունները կուտակվում են և մեծ ազդեցություն են ունենալու առաջիկա տարիների ինչպես տեղեկատվական դաշտի զարգացման, այնպես էլ այլ, հարակից տնտեսական, հասարակական, քաղաքական գործընթացների վրա։ Շատ պրոցեսներ արագացել են շնորհիվ թավշյա հեղափոխության, որը լրջորեն «թափ տվեց» տեղեկատվական դաշտը<span style="box-sizing: border-box; font-size: 10.5px; line-height: 0; position: relative; top: -0.5em; vertical-align: baseline;"><a href="http://noravank.am/arm/articles/detail.php?ELEMENT_ID=17700&sphrase_id=69616#1_b" name="1_t" style="box-sizing: border-box; color: #002869; text-decoration-line: none;">1</a></span>։</div>
<div style="box-sizing: border-box; font-family: Sylfaen; font-size: 14px; margin-bottom: 10px;">
Որո՞նք այն են հիմնական քանակական և որակական փոփոխությունները, որոնք էական ազդեցություն կթողնեն մոտ ապագայի զարգացումների վրա.</div>
<div style="box-sizing: border-box; font-family: Sylfaen; font-size: 14px; margin-bottom: 10px;">
ա․ Ինտերնետից օգտվողները դարձել են շատ ավելի մոբիլ։ Դա հետևանք է, մի կողմից, սմարթֆոնների քանակի կտրուկ աճի, մյուս կողմից՝ բջջային օպերատորները կտրուկ իջեցրել են բջջային հեռախոսներով ինտերնետից օգտվելու սակագները, ինչի հետևանքով միջին օգտատիրոջ համար արդեն հասանելի է դարձել ոչ միայն տեքստային և պատկերային բովանդակությունը, այլ նաև տեսանյութերը և ուղիղ եթերները։ Դեռևս մեկ տարի առաջ հիմնական օգտվողները տեսանյութ դիտելիս ստիպված էին գտնել Wi-Fi կապ։ Այսօր շատերն առանց կաշկանդվելու են դիտում տեսանյութերը՝ «ոտքի վրա»։ Զուգահեռ նկատվել է այն բաժանորդների կտրուկ աճ, որոնք հեռախոսով են օգտվում ինտերնետ կապից։ Այս ամենը տեսանյութային բովանդակությունը հասանելի է դարձնում օգտատերերին շուրջօրյա, այլ ոչ միայն այն ժամերին, երբ մարդիկ գտնվում են համակարգչի մոտ կամ հասանելի է <i style="box-sizing: border-box;">Wi-Fi</i> կապը։</div>
<div style="box-sizing: border-box; font-family: Sylfaen; font-size: 14px; margin-bottom: 10px;">
բ․ Լրջորեն ձևափոխվում են տեսանյութերը և հեռուստաարտադրանքի սպառումը։ Արդեն համաշխարհային միտում է երիտասարդների շրջանում հեռուստացույցից համացանցին շրջվելը, ինչը բերել է այն բանին, որ հեռուստաընկերությունները պարզապես «միգրացվում» են դեպի ցանց և զուգահեռ այնտեղ ևս գործունեություն են ծավալում։ Մյուս կողմից՝ հայտնվել են բազմաթիվ վիդեոբլոգերներ, որոնք իրական այլընտրանք և մրցակից են խոշոր հեռուստաընկերությունների համար։ Հայաստանում այս գործընթացները մինչև հեղափոխությունը շատ ավելի դանդաղ էին զարգանում, բայց դրանից հետո շատ բան էապես փոխեց։ Անընդհատ սոցցանցերով ընթացող ուղիղ եթերները, լայվերը բերեցին աննախադեպ հետաքրքրության այդ տիպի հաղորդակցման հանդեպ։ Որպես հետևանք, նկատվեց ինտերնետային հեռարձակում իրականացնող հարթակների բաժանորդների աննախադեպ աճ, տեսանյութերի դիտումները նույնպես ռեկորդային էին։ Հասկանալի է, որ հեղափոխական ապրիլ և մայիս ամիսներից հետո դիտումների թիվը նվազել է, սակայն այդ թիվը շարունակում է շատ անգամ գերազանցել մինչհեղափոխական ժամանակաշրջանը (տե՛ս <i style="box-sizing: border-box;">Նկար 1, 2</i>).</div>
<div style="box-sizing: border-box; font-family: Sylfaen; font-size: 14px; margin-bottom: 10px;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjS1KSKTtG4smU11GyWaPPEDKVTt6mmfKqnTCWReZKaIg_W1TnkuqsTOHXiqSbweTOUlBkQ5OzHTpikidMWBKRH7ZC5EkYSBxFPgwtruAday2gOoE-mfb0s_U7LaZzKV1aPAewmurhg3TxB/s1600/2018-09-27_154855.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="722" data-original-width="800" height="572" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjS1KSKTtG4smU11GyWaPPEDKVTt6mmfKqnTCWReZKaIg_W1TnkuqsTOHXiqSbweTOUlBkQ5OzHTpikidMWBKRH7ZC5EkYSBxFPgwtruAday2gOoE-mfb0s_U7LaZzKV1aPAewmurhg3TxB/s640/2018-09-27_154855.jpg" width="640" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div style="box-sizing: border-box; font-family: Sylfaen; font-size: 14px; margin-bottom: 10px;">
Նման քանակական աճը, որը դիտվում է ոչ միայն <i style="box-sizing: border-box;">Յութուբում</i>, այլ նաև <i style="box-sizing: border-box;">Ֆեյսբուքի</i> տեսանյութերի դիտումներում, մեծ հավանականությամբ կբերի ավանդական հեռուստատեսության ազդեցության անկմանը և օնլայն տեսանյութերի գերիշխող դիրքի ձևավորմանը։ Անկասկած, ավանդական հեռուստաընկերությունները, որոնք մոտ ժամանակներս արդեն կատարել են կամ կկատարեն դեպի ցանց միգրացիա, կշարունակեն ունենալ իրենց լսարանը, պարզապես արդեն նոր հարթակներում, որոնք նաև թելադրում են ավելի ուժեղ կապ լսարանի հետ։ Մյուս կողմից՝ կարելի է ակնկալել ավելի լուրջ մրցակցություն զուտ օնլայն հարթակների, ինչպես նաև վիդեոբլոգերների հետ։</div>
<div style="box-sizing: border-box; font-family: Sylfaen; font-size: 14px; margin-bottom: 10px;">
գ․ Արմատական փոփոխություններ են կատարվում սոցիալական ցանցերում։ Երկու տարի առաջ առաջնային դիրքեր ուներ <i style="box-sizing: border-box;">Օդնոկլասնիկի</i> ռուսաստանյան հարթակը<span style="box-sizing: border-box; font-size: 10.5px; line-height: 0; position: relative; top: -0.5em; vertical-align: baseline;"><a href="http://noravank.am/arm/articles/detail.php?ELEMENT_ID=17700&sphrase_id=69616#2_b" name="2_t" style="box-sizing: border-box; color: #002869; text-decoration-line: none;">2</a></span>։ Մեկ տարի առաջ այս հարթակը սկսեց նահանջել, սակայն շարունակում էր լինել թիվ մեկ սոցցանցը Հայաստանում։ Հեղափոխությունը վերջնականորեն կոտրեց <i style="box-sizing: border-box;">Օդնոկլասնիկիի</i> մենաշնորհը․ լսարանի բավական մեծ տոկոս փաստացի ներգաղթեց <i style="box-sizing: border-box;">Ֆեյսբուք</i>, քանի որ այստեղ էին իրականացվում հիմնական ուղիղ եթերները։ Տվյալ պահին <i style="box-sizing: border-box;">Ֆեյսբուքը</i> ամենաայցելվող սոցցանցն է Հայաստանում, որի լսարանը շարունակում է աճել, մինչդեռ <i style="box-sizing: border-box;">Օդնոկլասնիկին</i> անընդհատ կորցնում է Հայաստանից իր այցելուներին։</div>
<div style="box-sizing: border-box; font-family: Sylfaen; font-size: 14px; margin-bottom: 10px;">
Զուգահեռ կտրուկ աճ գրանցեցին այլ սոցիալական հարթակները․ <i style="box-sizing: border-box;">Instagram, LInkedin, Twitter</i>։ Այս տարի սկսում է նշմարվել բազմազանություն սոցիալական ցանցերի տեսանկյունից, հասարակությունը կառչած չէ լոկ <i style="box-sizing: border-box;">Ֆեյսբուքից և Օդնոկլասնիկիից</i>։</div>
<div style="box-sizing: border-box; font-family: Sylfaen; font-size: 14px; margin-bottom: 10px;">
Կարելի է եզրակացնել, որ ցանցը կտրուկ ակտիվացել է և դառնում է ավելի բազմազան, ինչը հնարավորություններ է բացում նաև տնտեսական ոլորտում՝ հատկապես հաշվի առնելով, որ տվյալ պահին օնլայն առևտուրը նույնպես վերելք է ապրում Հայաստանում։</div>
<div style="box-sizing: border-box; font-family: Sylfaen; font-size: 14px; margin-bottom: 10px;">
<span style="box-sizing: border-box; font-size: 10.5px; line-height: 0; position: relative; top: -0.5em; vertical-align: baseline;"><a href="http://noravank.am/arm/articles/detail.php?ELEMENT_ID=17700&sphrase_id=69616#1_t" name="1_b" style="box-sizing: border-box; color: #002869; text-decoration-line: none;">1</a></span> Սամվել Մարտիրոսյան, Ուղիղ եթերների հեղափոխությունը (ինչպես ձևափոխվեց տեղեկատվական դաշտը), <a href="http://noravank.am/arm/articles/detail.php?ELEMENT_ID=17416&sphrase%20_id=68116" style="box-sizing: border-box; color: #002869; text-decoration-line: none;" target="_blank">http://noravank.am/arm/articles/detail.php?ELEMENT_ID=17416&sphrase _id=68116</a></div>
<div style="box-sizing: border-box; font-family: Sylfaen; font-size: 14px; margin-bottom: 10px;">
<span style="box-sizing: border-box; font-size: 10.5px; line-height: 0; position: relative; top: -0.5em; vertical-align: baseline;"><a href="http://noravank.am/arm/articles/detail.php?ELEMENT_ID=17700&sphrase_id=69616#2_t" name="2_b" style="box-sizing: border-box; color: #002869; text-decoration-line: none;">2</a></span> Սամվել Մարտիրոսյան, Սոցիալական ցանցերը Հայաստանում․ 2016-ի աշուն, <a href="https://media.am/Social-networks-in-Armenia-2016-autumn" style="box-sizing: border-box; color: #002869; text-decoration-line: none;" target="_blank">https://media.am/Social-networks-in-Armenia-2016-autumn</a></div>
<div style="box-sizing: border-box; font-family: Sylfaen; font-size: 14px; margin-bottom: 10px;">
<br /></div>
Samvel Martirosyanhttp://www.blogger.com/profile/15804213251222442795noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1916154796868758528.post-78991298765835397682018-09-24T00:57:00.001+04:002018-09-24T00:57:14.594+04:00Երեւանում ընտրողների թիվը մեծ էր, թե փոքրՀիմա, երբ պարզ է, որ «Իմ քայլը» վերցրել է ձայների խեղդող մեծամասնությունը, վեճը գնալու է նրա շուրջ, թե մասնակցությունը մեծ էր, թե մարդիկ բոյկոտել են ու էլի նման բաներ։<br />
<br />
Էկեք նայենք։<br />
<br />
<br />
Էս ընտրություններին եղել է գրանցված 848 343 ընտրող։ 2017 թվականի ավագանու ընտրություններում գրանցված են եղել 842 151 երեւանցի ընտրող։ Այսինքն, Ընտրողների թիվը ֊ թղթի վրա ֊ աճել է 6 հազարով։ Մինչ դեռ իրական ապրողների թիվը նվազել է արտագաղթի հետեւանքներով՝ մենք չգիտենք , թե իրականում ինչքանով։<br />
<br />
Ավելին, այդ գրանցվածների թիվն էլ միայն (եթե համարենք, որ զոմբի֊ընտրողներ իրականում չկան, եւ բոլորը իրական մարդիկ են) Երեւանում հաշվառվածներն են։ Դրանցից քանիսն են ապրում Հայաստանից դուրս, լինելով ՀՀ քաղաքացի, դժվար է ասել։ Բայց, կարծում եմ, տոկոսը մեծ է: Այսինքն, կարելի է ենթադրել, որ տվյալ պահին Երեւանում ապրողները եւ գտնվողները, որոնք հաշվառված են հենց Երեւանում, մոտավորապես 700 հազարի մոտ կլինի։<br />
<br />
Մասնակցության տոկոսը այս տարի եղել է 43,65%, անցյալ տարի՝ մոտ 41: 2018 մասնակցել է 370 323 քաղաքացի։ Անցյալ տարի՝ 345 158։ Հաղթող հանրապետականներին 2017 թվականին այս մասնակցության տոկոսը լրիվ գոհացրել է, մինչ դեռ ՀՀԿ֊ն ստացել է 240 000 կամ 71% ձայն, այսինքն, հակառակորդները հավաքել են ավելի մեծ տոկոս, քան այս տարի «Իմ քայլի» մրցակիցները։<br />
<br />
Նաեւ պետք է հաշվի առնել ՀՀԿ֊ի բացակայությունը ընտրություններում, ինչը բերել է մի քանի տասյակ հազար մարդու պասիվությանը։ Հստակ տոկոսը նույնիսկ հանրապետականները չեն ասի, բայց այն վիճակագրական սխալից բարձր պետք է լինի։<br />
<div>
<br /></div>
<br />
Եթե համեմատենք ըստ վարչական շրջանների քվեարկությւոնը, ապա 2017 թվականի դեպքում տոկոսների տարբերությունը հասնում է մոտ 20%, ինչը, մեղմ ասած, տարօրինակ է։ Իսկ 2018 թվականին այս ցուցանիշը ընդամենը 7%: Այսինքն, 2018 թվականին Երեւանի բնակչությունը քվեարկել է հավասարաչափ, անկախ աշխարհագրությունից։ (Տես ինֆոգրաֆիկան)<br />
<br />
<div class="infogram-embed" data-id="edf086fb-0f1d-4f5d-93e8-a2b850836627" data-title="Comparison White" data-type="interactive">
</div>
<script>!function(e,t,n,s){var i="InfogramEmbeds",o=e.getElementsByTagName(t)[0],d=/^http:/.test(e.location)?"http:":"https:";if(/^\/{2}/.test(s)&&(s=d+s),window[i]&&window[i].initialized)window[i].process&&window[i].process();else if(!e.getElementById(n)){var a=e.createElement(t);a.async=1,a.id=n,a.src=s,o.parentNode.insertBefore(a,o)}}(document,"script","infogram-async","https://e.infogram.com/js/dist/embed-loader-min.js");</script><br />
<div style="border-top: 1px solid #dadada; font-family: "arial important"; font-size: 13px; line-height: 15px; margin: 0 30px; padding: 8px 0; text-align: center;">
<a href="https://infogram.com/edf086fb-0f1d-4f5d-93e8-a2b850836627" style="color: #989898!important; text-decoration: none!important;" target="_blank">Comparison White</a><br />
<a href="https://infogram.com/" rel="nofollow" style="color: #989898!important; text-decoration: none!important;" target="_blank">Infogram</a></div>
Samvel Martirosyanhttp://www.blogger.com/profile/15804213251222442795noreply@blogger.com0